چرا باید از خام خواری به سمت تولید و صادرات دانشبنیان حرکت کنیم؟
دکتربهنام ملکی مدیر مسول با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : در حالی که فضای رسانهای کشور عمدتاً درگیر کشمکشهای سیاسی و جناحی است، مهمترین مسئلهی راهبردی ایران یعنی پایاندادن به خامفروشی و حرکت به سمت تولید ارزش افزوده عملاً فراموش شده است. وزیر نفت هرشب از قاب تلویزیون با قدرت می گوید با وجود تحریم ها مشکلی برای فروش نفت نداریم از کم و کیف تخفیفات و دریافت ارز حاصل از آن هم بگذریم این غفلت میتواند آیندهی اقتصادی و موقعیت جهانی ایران را برای نسلهای بعدی با خطر جدی مواجه کند.
در ادامه، دلایل و آسیبهای وابستگی به خامفروشی و همچنین راهکارهای خروج از این چرخهی فرساینده بررسی میشود.
۱. تحریمها و شکاف عمیق تکنولوژیک با جهان
حتی اگر تحریمها امروز کاملاً برداشته شوند، به دلیل
• عقبماندگی تکنولوژیک
• سرمایهگذاری اندک در تحقیق و توسعه
• فقدان ماشینآلات پیشرفته
ایران سال ها از کشورهای توسعهیافته و حتی درحالتوسعه منطقه عقبتر است.
تحریم تنها بخشی از مشکل است؛ بخش دیگر به ضعف زیرساختهای فناورانه و علمیِ تبدیل مواد خام به محصولات با ارزش افزوده بالا باز میگردد.
۲. ضعف نظارت، ناکارآمدی ساختارها و سیاستزدگی مفرط
خامفروشی در ایران فقط یک مشکل اقتصادی نیست؛
ریشهی آن ضعف حکمرانی ، تفکر غلط فرهنگی حاکم بر رسانه ها ، نظارت ناکافی و جناحگرایی سیاستزده است.
نهادهایی مانند مجلس، قوه قضاییه، سازمان بازرسی و واحدهای نظارتی وزارتخانهها اگر وظایف قانونی خود را دقیق و علمی پیگیری میکردند،
خامفروشی گسترده، رانت، و هدررفت منابع ملی اینگونه ادامهدار نمیشد
۳. تجربه کشورهای منطقه؛ از بیاباننشینی تا قدرت اقتصادی
کشورهایی که تا نیم قرن پیش زندگی بادیهنشینی داشتند، امروز با:
• جذب سرمایه خارجی
• واردات فناوری
• توسعه گردشگری
• ایجاد مراکز مالی و فناورانه
به یکی از امنترین و ثروتمندترین اقتصادهای جهان تبدیل شدهاند.
درس آنها روشن است:
ثروت حقیقی نه نفت است و نه گاز؛ بلکه علم، فناوری و مدیریت مدرن است.
۴. علم و فناوری؛ تنها قدرت واقعی کشورها
در جهان امروز، کشورهایی قدرت دارند که دو چیز را در اختیار داشته باشند:
۱. دانش ۲. فناوری
اگر ایران به جای صادرات خام، با تکیه بر دانش جوانان ،
تولید فناوریمحور و صنایع پیشرفته را توسعه دهد،
قدرت چانهزنی و جایگاه بینالمللی آن بهشدت افزایش خواهد یافت.
۵. صادرات خاک، مواد معدنی و نفت خام؛ نماد ضعف فناوری
ایران مواد معدنی و حتی خاک را ارزان صادر میکند؛
کشورهایی مانند چین آن را فرآوری کرده و محصولاتی تولید میکنند که صنایع پیشرفته دنیا خریدار آن هستند.
ما مجبور به خامفروشی هستیم زیرا:
• فناوری فرآوری پیشرفته نداریم
• سرمایهگذاری کلان در ماشینآلات و R&D انجام نشده
• اقتصاد برای جذب سرمایه خارجی آماده نیست
نتیجه این میشود که مواد خام ارزان میرود و کالاهای گران با ارزش افزوده چند صد برابری وارد میشود.
۶. کشورهای عربی؛ فروش نفت برای خرید فناوری
عربستان، امارات، قطر و کویت حتی اگر نیازی به صادرات نفت نداشته باشند،
برای تبدیل اقتصاد خود به اقتصاد مبتنی بر فناوری، دانش و سرمایه جهانی
نفت میفروشند و فناوری میخرند.
آنان از هماکنون اقتصاد نسل بعدی را ساختهاند.
اما ایران همچنان آینده نسلهایش را از طریق خامفروشی میفروشد.
۷. ظرفیت ایران؛ از یک بشکه نفت تا صدها محصول پیشرفته
اگر فناوریهای پیشرفته در ایران مستقر شود،
از نفت، گاز و معدنیات میتوان صدها محصول با ارزش افزوده تولید کرد:
• پلیمرهای پیشرفته
• تجهیزات پزشکی
• کاتالیستها
• نانو مواد
• سوختهای خاص
• قطعات هوافضا
• و دهها صنعت دیگر
خامفروشی یعنی از دست دادن بزرگترین فرصت تاریخی ایران.
راهکارهای عملی برای گذار از خامفروشی به اقتصاد دانشبنیان
۱. ایجاد نظام ملی «منع خامفروشی»
قانونگذاری شفاف برای:
• ممنوعیت صادرات مواد خام دارای ارزش افزوده بالا
• ایجاد مشوق برای صنایع پاییندستی
• سرمایهگذاری اجباری شرکتهای بزرگ در R&D
۲. جذب سرمایه خارجی در بخش فناوری به جای خامفروشی
تا زمانی که فناوری وارد نشود، ارزش افزودهای هم ایجاد نمیشود.
باید اقتصاد ایران برای حضور شرکتهای فناوریمحور جهانی بازسازی شود.
۳. بازسازی نظام حکمرانی علم نوآوری و فناوری
افزایش بودجه تحقیق و توسعه (R&D) از سطح کمتر از ۰.۵٪ GDP فعلی به حداقل ۲٪.
۴. توسعه شهرکهای صنعتی و پارکهای فناوری دانش پایه
با تمرکز بر:
• نانو
• بیوتکنولوژی
• انرژی
• مواد پیشرفته
• تجهیزات پزشکی
• هوافضا
– و هوش مصنوعی
۵. اصلاح ساختار نظارتی و مقابله با فساد
بدون شفافیت و مقابله با رانت، هیچ صنعتی رشد نمیکند.
۶. آموزش نیروی انسانی متخصص
توسعه آموزشهای فنیحرفهای و دانشگاهی مرتبط با فناوریهای پیشرفته.
۷. بسیج رسانهها برای «گفتمان ملی ضد خامفروشی»
بهجای سرگرم شدن به جدالهای جناحی،
رسانهها باید از مردم، نخبگان و مسئولان مطالبهی پایان خامفروشی را داشته باشند.
جمعبندی
خامفروشی نه یک عادت اقتصادی، بلکه یک خطر ملی است که آینده نسلهای ایران را تهدید میکند.
تنها راه نجات اقتصاد ایران،
ترکیب علم، فناوری، سرمایهگذاری و حکمرانی کارآمد است.
پیوستن فرهیختگان، نخبگان، دانشگاهیان و مردم به این پویش مطالبهگری ملی
میتواند آغاز مسیری باشد که ایران را از صادرکننده مواد خام
به تولیدکننده و صادرکننده محصولات دانشبنیان تبدیل کند.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
