تفاوت‌های زمین‌شناسی میان آب و نفت: چرا برداشت آب موجب فرونشست می‌شود ولی نفت و گاز نه؟
ناصر بورد با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : در سال‌های اخیر، پدیده فرونشست زمین به یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی و شهری در ایران و بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است. یکی از عوامل اصلی این پدیده، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. اما پرسشی که ذهن بسیاری را درگیر کرده این است: چرا برداشت نفت و گاز از اعماق زمین، برخلاف آب، منجر به فرونشست نمی‌شود؟ پاسخ این سؤال در تفاوت‌های بنیادی میان رفتار مکانیکی و زمین‌شناسی این دو ماده نهفته است.
تفاوت‌های فیزیکی و شیمیایی
– آب در سفره‌های زیرزمینی معمولاً در لایه‌های آبرفتی و متخلخل قرار دارد که توسط فشار هیدرواستاتیک نگه داشته می‌شود. این لایه‌ها اغلب ناپایدار و حساس به تغییرات فشار هستند.
– نفت و گاز در مخازن سنگی عمیق‌تر، مانند سنگ‌های ماسه‌ای یا آهکی، محصور شده‌اند. این مخازن معمولاً توسط سنگ‌های پوششی غیرقابل نفوذ محافظت می‌شوند و ساختارشان بسیار پایدارتر است.
رفتار مکانیکی زمین
– برداشت آب باعث کاهش فشار در سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود. این کاهش فشار منجر به فشردگی ذرات خاک و نشست تدریجی زمین می‌گردد. به‌ویژه در مناطق با خاک‌های رسی و آبرفتی، این پدیده شدیدتر است.
– در مقابل، برداشت نفت و گاز معمولاً با مدیریت فشار مخزن همراه است. در بسیاری از موارد، گاز یا آب جایگزین به درون مخزن تزریق می‌شود تا فشار حفظ شود و از نشست جلوگیری گردد.
عمق و موقعیت زمین‌شناسی
– سفره‌های آب زیرزمینی معمولاً در عمق‌های کم (۱۰ تا ۳۰۰ متر) قرار دارند و مستقیماً با سطح زمین در ارتباط‌اند.
– مخازن نفت و گاز در اعماق بسیار بیشتر (۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متر) واقع شده‌اند و تأثیر برداشت آن‌ها بر لایه‌های سطحی زمین بسیار محدود است.
نقش تزریق مجدد در صنعت نفت
در صنعت نفت، یکی از روش‌های رایج برای جلوگیری از افت فشار مخزن، تزریق آب یا گاز به درون مخزن است. این روش نه‌تنها بهره‌برداری را افزایش می‌دهد، بلکه از تغییرات حجمی سنگ مخزن و نشست زمین نیز جلوگیری می‌کند. در حالی‌که در برداشت آب‌های زیرزمینی، چنین جایگزینی معمولاً انجام نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
فرونشست زمین پدیده‌ای پیچیده و چندعاملی است، اما نقش برداشت آب‌های زیرزمینی در آن بسیار پررنگ‌تر از برداشت نفت و گاز است. تفاوت در عمق، ساختار زمین‌شناسی، رفتار مکانیکی و مدیریت فشار مخزن، همگی عواملی هستند که باعث می‌شوند برداشت نفت و گاز اثرات مخربی مانند فرونشست زمین نداشته باشد. آگاهی از این تفاوت‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاری بهتر در حوزه منابع طبیعی و مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی کمک کند
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
