افزایش کسری تراز تجاری

   جزییات تجارت در ۵ ماه

داده‌های اعلام شده از سوی گمرک نشان می‌دهد، در بازه زمانی مورد بررسی صادرکنندگان موفق به صادرات ۵۵ میلیون و ۹۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار شدند. اما با توجه به داده‌های اعلام شده می‌توان گفت حجم واردات کالا به کشور نیز در این مدت برابر با ۱۴ میلیون و ۴۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۲۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بوده که از حیث وزن ۲.۱۷ درصد و از نظر ارزش ۷.۴۹ درصد رشد داشته است.

به گزارش اقتصاددان به نقل از تعادل   ،  با توجه به داده‌های اعلام شده می‌توان گفت این میزان صادرات کالاهای غیر نفتی که به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید تجارت چمدانی بوده از حیث ارزش ۸.۵۵ درصد کاهش و به لحاظ وزن ۲۶.۵۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. بررسی کارشناسی گمرک نشان می‌دهد عمده دلیل کاهش ارزش صادرات، کاهش قیمت جهانی کالاهای صادراتی پتروشیمی است. بر اساس این گزارش متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی ۳۴۶ دلار و متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱۶۷۷ دلار در ۵ ماهه سال جاری بود.

   عمده مقاصد صادراتی

با توجه به این گزارش می‌توان گفت عمده مقاصد کالاهای صادراتی ایران به کشورهای «چین» با ۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار، «عراق» با ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، «امارات متحده عربی» با ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، «ترکیه» با ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و «هند» با ۸۴۵ میلیون دلار ۵ کشور عمده مقصد کالای صادراتی ایران بودند که ۷۵.۱۳ درصد از وزن و ۷۴.۷۷ درصد از کل ارزش صادرات کشورمان در ۵ ماهه سال جاری به این ۵ کشور بوده است.

از سوی دیگر بر اساس این گزارش «امارات متحده عربی» با ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، «چین» با ۷ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، «ترکیه» با ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، «آلمان» با ۸۷۹ میلیون دلار و «هند» با ۸۱۳ میلیون دلار ۵ کشور عمده طرف معامله واردات در ۵ ماهه نخست سال جاری بودند؛ پنج کشور فوق ۶۲ درصد از وزن و ۷۶.۶۰ درصد از کل واردات کشور را در این مدت به خود اختصاص دادند.

   افت صادرات به غرب آسیا

از سوی دیگر، واکاوی داده‌های گمرک ایران از صادرات ایران در چهار ماهه نخست ۱۴۰۲ به کشورهای غرب آسیا، حاکی از سقوط ارزش صادرات به اغلب این کشورها است. در بین کشورهای مورد بررسی افت ارزش صادرات تهران به بیروت با ۴۳ درصد در مقایسه با سایر کشورها بیش از بقیه، قابل تامل است. اگرچه در ۴ماهه نخست سال سهم صادرات به غرب آسیا در سبد صادرات غیرنفتی ۴۵ درصد شده؛ اما ارزش صادرات ایران به سوریه و پس از آن قطر و لبنان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

داده‌های گمرک ایران نشان می‌دهد، صادرات به کشورهای حوزه غرب آسیا یعنی کشورهای حوزه خلیج فارس، سوریه، لبنان، اردن و ترکیه در ۴ ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی حدود ۳ میلیون دلار و از نظر وزنی حدود ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تن افزایش داشته است؛ به عبارتی دقیق‌تر، صادرات ایران به این کشورها حدود ۲۰ میلیون ۸۵۰ هزار تن به ارزش حدود ۷ میلیارد و ۲۳۰ میلیون دلار بوده است.

طبق داده‌های موجود ارزش صادرات ایران به عراق شاید بیشترین سهم را در جریان رشد ارزشی صادرات ایران به کشورهای غرب آسیا نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته. به‌طوری‌که آمارها نشان می‌دهد، در این دوره صادرات تهران به بغداد رشد ۲۳ درصدی از نظر ارزش و رشد ۳۳ درصدی از نظر وزن را تجربه کرده. در مقابل ارزش صادرات به «ترکیه، امارات و عمان» روند کاهشی را دنبال کرده است.

داده‌های موجود نشان می‌دهد، در این دوره صادرات ایران به ترکیه افت ۳ درصدی از نظر ارزش و افزایش ۳۵ درصدی از نظر وزن را تجربه کرده است. این وضعیت در مورد صادرات به امارات هم تکرار شده است. البته ایران در جریان صادرات به امارات با افت ۱۸ درصدی از نظر ارزش و افزایش ۷ درصدی از نظر وزنی روبرو بوده است. در این بین صادرات به عمان افت ۸ درصدی از جهت ارزش و افزایش ۱۹ درصدی از نظر وزن داشته است.

   واکاوی تجارت با عربستان

همزمان با از سرگیری مناسبات سیاسی میان ایران و عربستان پس از ۸ سال حال دو کشور خود را برای بهبود مناسبات تجاری آماده می‌کنند. شناخت دیپلماسی اقتصادی عربستان به عنوان مهم‌ترین رقیب ایران و کشوری که ممکن است در صورت فرجام یافتن مذاکرات ایران با آن، به بازاری مهم در محیط همسایگی بدل شود ضرورت دارد. مطابق با آمارهای گمرک صادرات بدون نفت خام ایران به عربستان در سال ۱۴۰۱ با افزایش ۳۴۳ برابری نسبت به سال قبل از آن مواجه شده که دلیل اصلی آن را می‌توان به بهبود مناسبات سیاسی دو کشور نسبت داد. افزایش صادرات میان دو کشور درحالی صورت گرفته که طی مدت زمان مورد بررسی واردات از عربستان صفر بوده است. براساس داده‌های اعلام شده در ۴ ماهه ۱۴۰۲ صادرات ایران به عربستان حدود ۶ هزار دلار بوده و همانند سال ۱۴۰۱ وارداتی از این کشور نداشتیم. از سوی دیگر ارزش صادرات ایران به این کشور در سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۴ هزار و ۷۰۰ دلار ثبت شده است.

براساس آمار گمرک به نقل از معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران هرچند ارزش صادرات به عربستان افزایش ۳۴۳ برابری نسبت به سال ۱۴۰۰ داشته، اما این صادرات از تنوع بالایی برخوردار نبوده و «شمش از آهن و فولاد» با سهم حدود ۹۶ درصد از کل ارزش صادرات، عمده کالای صادراتی به این کشور بوده است. داده‌های اعلام شده نشان‌ می‌دهد که کل کالای صادراتی ایران به عربستان در سال ۱۴۰۱ به لحاظ وزنی برابر با ۳۰ هزار و ۹۰۰ تن بوده و به لحاظ ارزشی هم این رقم به ۱۴ میلیونی و ۷۰۰ هزار دلار رسیده است.

   سبد کم‌تنوع صادراتی ایران  برای تصاحب بازار عربستان

اما ایران چه کالاهایی به عربستان صادر کرده است؟ ایران در کل ۸ گروه کالا را صادر کرده است. که عمده آن همان شمش از آهن و فولاد است. در واقع در سال ۱۴۰۱ به رغم افزایش ۳۴۳ برابری ارزش صادرات نسب به سال ۱۴۰۰، صادرات ایران به عربستان از تنوع بالایی برخوردار نبوده و «شمش از آهن و فولاد» با سهمی ۹۶ درصدی از کل ارزش صادرات عمده کالای صادراتی ایران به عربستان بوده است. بعد از شمش بدنه برای کامیون، کامیونت و کشنده جاده‌ای در رتبه دوم قرار دارد.

انگور بی‌دانه و هیدرواکسیدسدیم هم هر دو به‌طور یکسان ۰٫۱۳ میلیون دلار در صادرات به عربستان سهم داشتند. دانه‌های ریز کروی از شیشه و کاشی و چهارگوش و لوح سرامیکی هم به‌طور یکسان ارزش ۳۰٫۰۰۰ میلیون دلاری داشتند. در نهایت کد تعرفه سایر سنگ مرمر، تراورین و… آخرین گروه کالایی که ایران به عربستان صادر کرده است.

   چه اقلامی می‌توان به عربستان صادر کرد؟

براساس گزارش منتشر شده ایران در تامین ۱۶ قلم کالای مورد نیاز عربستان دارای مزیت است و می‌تواند ایران از اقلام به عنوان پتانسیل‌های صادراتی استفاده کند. نگاهی به فهرست این اقلام نشان ‌می‌دهد در میان ۵ کالای اول، چهار قلم به محصولات غذایی اختصاص داشته است.

«آهن فولاد»، «چاشنی‌ها»، «سبزیجات»، «میوه‌ها» و «مغزهای خوراکی» ۵ قلم کالای اولی هستند که توانستند عنوان پتاسیل‌های صادرتی را به خود اختصاص دهند. در جایگاه بعد «محصولات غذایی»، «پلاستیک و لاستیک»، «محصولات سرامیکی»، «فلزات (به جز آهن‌های گرانبها)، «محصولات معدنی»، «منابع معدنی»، «محصولات لبنی»، «میوه‌ها»، «ماهی و صدف»، «ماشین‌ آلات و برق»، «کفپوش‌ها»، «تخم مرغ»، «عسل و فرآورده‌های حیوانی خوراکی» و «مواد شیمیایی» اشاره کرد.

   طرف‌های تجاری عربستان

براساس گزارش منتشر شده در سال ۲۰۲۱ عمده صادرات عربستان به چین صورت گرفته و این کشور ۳٫۵ درصد سهم ارزش کل صادرات این کشور را به خود اختصاص داد. در جایگاه دو هم امارات قرار دارد به‌طوری‌که ۲ درصد از ارزش کل صادرات عربستان به این کشور اختصاص یافته است. هند هم با سهم ۱٫۸ درصدی، ترکیه ۱٫۳ درصدی و سنگاپور با ۱٫۲ درصدی توانستند در جایگاه بعدی قرار گیرند.

اما در بازه زمانی مورد بررسی چین با سهم ۲۰٫۴ درصدی بیشترین سهم از کل ارزش صادرات به عربستان را از آن خود کرد، در رتبه بعدی ‌هم امریکا با سهم ۱۰٫۲ درصدی، امارات متحده عربی با سهم ۸٫۲ درصدی، هند با سهم ۵٫۳ درصدی و آلمان با سهم ۴٫۹ درصدی در جایگاه بعدی قرار گرفتند و توانستند بیشترین سهم از بازار عربستان را به خود اختصاص دهند.