مهرداد حاجی‌زاده فلاح پژوهشگر علوم بانکی و عضو شورای سردبیری اقتصاددان در مصاحبه با بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین گفت : جهان در میانه تحولات بزرگ و بی‌سابقه‌ای است. بحران اعتماد، رویارویی قدرت‌ها و تهدیدات نوظهور امنیتی، نظم بین‌المللی را تحت فشار گذاشته است. سازمان همکاری شانگهای با تکیه بر روح شانگهای و اصول اعتماد متقابل، جایگاه خود را تثبیت کرده است. این نهاد امروز به نماد همکاری چندجانبه و امنیت پایدار در گستره‌ای وسیع از اوراسیا تبدیل شده است.
در سال‌های اخیر، جهان شاهد تغییرات و شوک‌های متعددی بوده که نظام مدرن همکاری بین‌المللی مبتنی بر اصول و هنجارهای جهانی را با چالش جدی مواجه کرده است. بحران عمیق اعتماد متقابل، رویارویی ژئوپلیتیکی، درگیری‌های منطقه‌ای و بی‌ثباتی جریان‌های تجارت و سرمایه‌گذاری، تضمین امنیت غذایی و انرژی را با دشواری همراه ساخته است. این روند در بستر چندقطبی شدن جهان، افزایش وابستگی متقابل اقتصادها و سرعت بالای دیجیتالی شدن، چالش‌های امنیتی را پیچیده‌تر کرده است. در این میان، سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد، نمونه بارزی از یک ساختار بین‌دولتی موفق است که توانسته کشورهای با فرهنگ‌ها، سیاست‌های خارجی و مدل‌های توسعه متفاوت را گرد هم آورد و با رویکردی منعطف، امنیت و ثبات منطقه‌ای را تقویت کند.
امنیت منطقه‌ای نیازمند سطح بالایی از اعتماد متقابل است و سازمان همکاری شانگهای توانسته طی دو دهه این اعتماد را در چارچوب روح شانگهای شامل اعتماد متقابل، منافع مشترک، برابری، مشورت، احترام به تنوع فرهنگی و توسعه مشترک، ایجاد کند.
در این راستا، ساختار منطقه‌ای ضدتروریستی سازمان (RATS) از سال ۲۰۰۴ به مرکز هماهنگی اصلی مبارزه با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی مذهبی تبدیل شده و با برگزاری رزمایش‌ها، تبادل اطلاعات و همکاری با نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل، اینترپل و سازمان پیمان امنیت جمعی، نقش مؤثری در مقابله با تهدیدات امنیتی ایفا کرده است.
افغانستان به‌عنوان همسایه مستقیم برخی اعضای سازمان، همواره در دستور کار قرار داشته و این نهاد بستری مناسب برای گفت‌وگو و تلاش جهت تشکیل دولت فراگیر در این کشور فراهم کرده است. طرح‌هایی چون کریدور سراسری افغانستان و پروژه راه‌آهن ازبکستان-افغانستان-پاکستان نه‌تنها به توسعه اقتصادی و حمل‌ونقل منطقه کمک می‌کنند، بلکه به تقویت امنیت و ثبات نیز می‌انجامند.
سازمان همکاری شانگهای با داشتن ظرفیت‌های عظیم در حوزه‌های فناوری، منابع معدنی کمیاب و زیرساخت‌های علمی، توان بالقوه‌ای برای تبدیل‌شدن به موتور رشد فناوری در جهان در حال توسعه دارد. جایگاه غیرمتعهد، تصمیم‌گیری بر اساس اجماع، احترام به حاکمیت کشورها و عدم مداخله در امور داخلی، از مهم‌ترین عوامل جذابیت این سازمان برای کشورهای خارج از مدار قدرت غربی است.
چین که از ژوئیه سال گذشته ریاست دوره‌ای سازمان را بر عهده گرفته، در سه حوزه پیشرفت قابل توجه داشته است: نخست، تعمیق همکاری در همه بخش‌ها با برگزاری بیش از ۱۰۰ رویداد در حوزه‌های سیاست، امنیت، اقتصاد، انرژی، نوآوری و تبادلات مردمی؛ دوم، بهبود سازوکارهای مشورتی و همکاری با ایجاد مراکز امنیتی و مبارزه با جرایم سازمان‌یافته؛ و سوم، تقویت تعهد به روح شانگهای و حمایت از نظام تجارت چندجانبه.
رشد اقتصادی چین نیز عامل مهمی در ارتقای نقش این کشور در سازمان بوده است. با ثبت رشد پنج‌درصدی در سال گذشته و حفظ موقعیت به‌عنوان یکی از موتورهای اصلی اقتصاد جهان، چین مسیر توسعه نوآورانه و سبز خود را ادامه داده و با سیاست‌های پایدار و محیط تجاری قانون‌محور، مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاری خارجی باقی مانده است.
در عرصه بین‌المللی، روابط چین با خاورمیانه جایگاه ویژه‌ای یافته است. وابستگی متقابل در حوزه انرژی میان چین و کشورهای منطقه، این روابط را استراتژیک کرده است. اگرچه آشتی اخیر ایران و عربستان سعودی پیش از تلاش‌های پکن آغاز شده بود اما میانجیگری چین در مارس ۲۰۲۳ به‌عنوان نمونه‌ای از اجرای ابتکار امنیت جهانی و تأکید بر گفت‌وگو و عدم مداخله خارجی مطرح شد. پکن با بهره‌گیری از نگرانی‌های منطقه نسبت به سیاست‌های ایالات متحده، روایتی از همکاری غیرغربی را تقویت کرده است.
چین، به‌عنوان لنگر ثبات در آسیا، اصل دوستی، صداقت، منافع متقابل و شمول را در دیپلماسی همسایگی دنبال کرده و توافق‌نامه‌های کمربند و جاده را با ۲۵ کشور امضا کرده است. این کشور ضمن پذیرش اینکه اختلافات با همسایگان اجتناب‌ناپذیر است، بر حل مسالمت‌آمیز و دستیابی به نتایج برد-برد تأکید دارد.
جنوب جهان که امروز بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی و تا ۸۰ درصد رشد اقتصادی جهان را در اختیار دارد، به نیروی اصلی صلح و توسعه جهانی تبدیل شده است. چین خود را بخشی از این جنوب جهانی می‌داند و بر ایجاد جامعه‌ای با آینده مشترک تأکید می‌کند. در همین راستا، سازمان همکاری شانگهای بستر مناسبی برای تمرین مفهوم جدید امنیت شامل برابری، جامعیت، همکاری و پایداری فراهم کرده و کالاهای عمومی امنیتی را برای اعضا و منطقه اوراسیا ارائه داده است.
از دیدگاه چین، ارتقای حکمرانی جهانی بدون اصلاح ساختارهای منطقه‌ای ممکن نیست. سازمان همکاری شانگهای، با پوشش سه‌چهارم قاره اوراسیا، الگویی از حکمرانی منطقه‌ای مبتنی بر گفت‌وگو، مشارکت و توسعه هماهنگ ارائه کرده است. این سازمان برخلاف ائتلاف‌های نظامی، اهداف خود را متوجه طرف ثالث نکرده و با تأکید بر مشارکت، منافع متقابل و تسهیل سرمایه‌گذاری، مسیر تازه‌ای از همکاری چندجانبه را پیش رو نهاده است.
در نهایت، سازمان همکاری شانگهای با تکیه بر اصول بنیادین خود، موفق شده است به یکی از مهم‌ترین بازیگران در عرصه امنیت، توسعه و حکمرانی منطقه‌ای و جهانی تبدیل شود. این نهاد، با تعهد به روح شانگهای و ایجاد مسیری جایگزین برای همکاری بین‌المللی، نه‌تنها به امنیت اوراسیا کمک کرده، بلکه الگویی برای نظم جهانی چندقطبی، برابر و فراگیر ارائه کرده است.
مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی کند.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
