کمتر از یک ماه تا پایان ضرب‌الاجل تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بیشتر از یک ماه پس از اعلام آتش‌بس میان ایران و رژیم صهیونیستی و پایان جنگ ۱۲روزه اسرائیل و آمریکا علیه خاک ایران، حالا دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی از شرایط بازگشت به میز مذاکرات و از سرگیری گفت‌وگوهایی سخن می‌گویند که پنج دور از آن تا پیش از حمله اسرائیل به خاک ایران انجام شده و دور ششم آن به دلیل همین حمله نظامی ملغی شد. در چنین شرایطی اگرچه هم تهران و هم واشنگتن از تمایل به از سرگیری گفت‌وگوها سخن می‌گویند اما واقعیت این است که کماکان فاصله بسیاری میان مواضع دو طرف وجود دارد و در نتیجه کماکان بحث از بازگشت به میز مذاکرات با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. آن هم در حالی که تهران علاوه‌بر پافشاری بر لزوم دریافت تضمین از طرف مقابل برای جلوگیری از حمله مجدد در جریان مذاکرات احتمالی آینده، خواستار دریافت غرامت است تا دست‌کم بخشی از خساراتی که درپی حمله جنگنده‌های آمریکایی به تاسیسات هسته‌ای ایران وارد شد، جبران شود و واشنگتن اصرار دارد که اگرچه خواهان بازگشت به میز مذاکرات است اما حاضر نیست غرامتی به ایران بپردازد.
شروط تهران، غرامت و ضمانت
به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان صنعت ، سیدعباس عراقچی که به‌تازگی در گفت‌وگویی با یک رسانه آمریکایی به تشریح شروط ایران برای بازگشت به میز مذاکرات سخن گفته، تاکید کرده که «ایران تنها در صورت جبران خسارت‌های جنگ، تضمین عدم تکرار حمله و پذیرش حق غنی‌سازی وارد مذاکره با آمریکا خواهد شد.» او که معتقد است «راه‌حل نظامی برای برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد و تنها راه‌حل مذاکره است»، گفته: «ایران به صلح پایبند است اما در برابر فشار، تهدید و فریب کوتاه نخواهد آمد.» رییس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی که در این رابطه با روزنامه فایننشال‌تایمز گفت‌وگو کرده، گفته که آمریکا باید پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای، با جبران خسارت‌ها موافقت کند. وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «آمریکا باید بابت خسارات وارد شده در جنگ ماه گذشته، به ایران غرامت بدهد زیرا تهران موضع خود را سخت‌تر کرده و شروط تازه‌ای برای ازسرگیری مذاکرات با دولت ترامپ تعیین کرده است.» عراقچی همچنین خاطرنشان کرده که ایران پس از درگیری ۱۲ روزه با رژیم صهیونیستی، دیگر حاضر به ادامه روند عادی مذاکرات نیست چراکه آمریکا در حال مذاکره با ایران بود که به دیپلماسی پشت کرد و وارد جنگ شد. او در بخش دیگری از این مصاحبه با این روزنامه آمریکایی که در تهران انجام شد، گفته است: «آنان باید توضیح دهند که چرا در میانه مذاکرات به ما حمله کردند و باید تضمین دهند در آینده این کار را تکرار نخواهند کرد، همچنین باید بابت خساراتی که وارد کرده‌اند، غرامت بدهند.»
عراقچی با بیان اینکه در جریان جنگ ۱۲روزه و پس از آن با استیو ویتکاف، نماینده آمریکا پیام‌هایی رد و بدل کرده‌اند، توضیح داده که در بخشی از این مکاتبات به طرف آمریکایی گفته که طرفین باید برای یافتن یک راه‌حل برد-برد جهت پایان دادن به بن‌بست چندین ساله بر سر برنامه هسته‌ای ایران تلاش کنند. به گفته عراقچی، «راه مذاکره باریک است اما غیرممکن نیست. باید مقام‌های بالادستی را قانع کنم که اگر مذاکره کنیم، طرف مقابل با اراده واقعی برای یک توافق برد-برد وارد می‌شود.» او همچنین خاطرنشان کرده که استیو ویتکاف نیز تلاش کرده او را قانع کند که ازسرگیری مذاکرات ممکن بوده و چنین پیشنهادی هم داده است. با این همه اما این دیپلمات ایرانی گفته است: «ما به اقدامات واقعی اعتمادساز ازسوی آنها نیاز داریم.» عراقچی که تصریح کرده این اقدامات باید شامل غرامت مالی و تضمین‌هایی باشد مبنی بر اینکه ایران در حین مذاکرات بار دیگر هدف حمله قرار نخواهد گرفت، در این رابطه جزئیاتی ارائه نکرده است. او با تاکید بر اینکه پیامش به طرف آمریکایی چندان پیچیده نیست، توضیح داده که در این پیام ویتکاف به او گفته «تجاوز اخیر نشان داد که برای برنامه هسته‌ای ایران راه‌حل نظامی وجود ندارد اما می‌توان به راه‌حلی از طریق مذاکره رسید.»
در حالی که حدود ۴۸ساعت پیش از برقراری آتش‌بس میان ایران و رژیم صهیونیستی، ارتش ایالات‌متحده سایت‌های اصلی غنی‌سازی اورانیوم ایران که عبارتند از تاسیاست هسته‌ای فردو و نطنز و اصفهان را بمباران کرد و به تاسیساتی جداگانه در اصفهان نیز موشک شلیک کرد، وزیر امور خارجه ایران می‌گوید: «این جنگ اخیر باعث افزایش مخالفت‌ها با مذاکرات در میان بدنه حاکمیت شده و برخی نیز خواستار مسلح‌سازی برنامه هسته‌ای شده‌اند که نشان‌دهنده چالش‌های پیش‌رو ازسرگیری دیپلماسی است.» وزیر امور خارجه ایران همچنین تاکید کرد که نظام جمهوری اسلامی به برنامه‌ای صلح‌آمیز و غیرنظامی پایبند است، دکترین خود را تغییر نمی‌دهد و همچنان به فتوای ۲۰ساله رهبری که تولید سلاح هسته‌ای را حرام اعلام کرده، پایبند خواهد بود. عراقچی اما در عین حال گفته که این جنگ فقط بی‌اعتمادی به دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا را بیشتر کرده است. به گفته عراقچی، «احساسات ضدمذاکره در ایران بسیار بالاست. مردم به من می‌گویند وقتت را تلف نکن، فریب آنها را نخور … اگر به مذاکره بیایند، فقط برای پوشاندن نیات دیگرشان است.»
امید تهران به مذاکره درباره «الگوی جدید همکاری» در ماه آینده
حال اگرچه ایران پس از جنگ ۱۲روزه، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به‌طور موقت به حالت تعلیق درآورده اما عراقچی در بخش دیگر مصاحبه اخیر خود با فایننشال‌تایمز گفته که تهران انتظار دارد ماه آینده مذاکراتی درباره «الگوی جدید همکاری» با این نهاد انجام دهد. این در حالی است که مقام‌های غربی می‌گویند هرچند برنامه هسته‌ای ایران به‌شدت آسیب دیده اما نابود نشده و ایران بخشی از ذخایر خود را حفظ کرده است. حال آنکه عراقچی در واکنش به پرسشی در این رابطه در مصاحبه با فایننشال‌تایمز تاکید کرده که او نیز نمی‌داند که این ذخایر کجاست و در عین حال گفته که تهران همچنان توانایی غنی‌سازی اورانیوم را دارد. وزیر امور خارجه ایران می‌گوید: «ساختمان‌ها را می‌توان بازسازی کرد. ماشین‌آلات را می‌توان جایگزین کرد چون فناوری آن موجود است. ما دانشمندان و تکنسین‌های فراوانی داریم که قبلا در تاسیسات ما کار می‌کردند اما اینکه چه زمانی و چگونه غنی‌سازی را از سر بگیریم، به شرایط بستگی دارد.» عراقچی با تاکید بر اینکه «تا وقتی ترامپ خواهان غنی‌سازی صفر از سوی ایران باشد، توافقی در کار نخواهد بود»، گفته که واشنگتن باید نگرانی‌های خود را از طریق مذاکره مطرح کند. به‌گفته وزیر امور خارجه ایران، «ما می‌توانیم مذاکره کنیم، آنها استدلال‌شان را ارائه دهند و ما هم استدلال خود را اما با غنی‌سازی صفر، هیچ چیز برای ما باقی نمی‌ماند.»
شروط واشنگتن، نه غرامت، نه ضمانت
همزمان در حالی که عراقچی بر مواضع و شروط تهران برای از سرگیری مذاکرات تاکید کرده و بازگشت جمهوری اسلامی ایران به میز مذاکرات را به دریافت ضمانت و غرامت از آمریکا مشروط کرده، فایننشال‌تایمز نیز به نقل از یک مقام آمریکایی اعلام کرده که واشنگتن نیز «آماده مذاکره مستقیم با ایرانی‌هاست.» هرچند صدایی که در این رابطه از کاخ سفید به گوش می‌رسد به هیچ عنوان نشان‌دهنده همنوایی دو طرف با یکدیگر نیست. چه آنکه درپی اظهارات وزیر خارجه ایران در مورد دریافت ضمانت و غرامت از ایالات‌متحده پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا این مطالبه را «مضحک» خوانده و گفته که واشنگتن با وجود مخالفت با پرداخت غرامت، همچنان آماده گفت‌وگو با ایران است. تامی پیگوت که در قامت سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تامی پیگوت در یک کنفرانس مطبوعاتی به سوالاتی درباره این اظهارات تازه وزیر امور خارجه ایران پاسخ داده، در بخشی از سخنانش گفته «هرگونه درخواست برای پرداخت غرامت مالی از سوی ایالات متحده به رژیم ایران مضحک است.» او در ادامه با اتهام‌زنی به ایران گفته است: «اگر رژیم ایران واقعا می‌خواهد در هزینه‌ها صرفه‌جویی کند یا فشار تحریم‌ها را کاهش دهد، باید دست از اقدامات بی‌ثبات‌کننده بردارد. آنها باید از هدر دادن منابع در برنامه هسته‌ای خود دست بکشند. باید از تامین مالی جوخه‌های مرگ تروریستی در سراسر منطقه خودداری و باید سرکوب مردم خود را متوقف کنند. بنابراین اگر واقعا به دنبال صرفه‌جویی یا یافتن راهی برای رسیدن به رفاه برای مردم خود هستند، باید این اقدامات را متوقف کنند.» پیگوت در رویکردی متناقض پس از اتهام‌زنی به ایران خواستار مذاکره با تهران شده و در این خصوص گفته است: «اما تاکید می‌کنم که ایالات متحده آماده گفت‌وگو با ایران است. ایران فرصت محدودی دارد و اکنون توپ در زمین ایران است. ما منتظریم ببینیم چه تصمیمی می‌گیرند.»
تحریم‌های تازه آمریکا و ضرب‌الاجل اروپا
با این همه اما به نظر می‌رسد این تنها مشکل بر سر بازگشت ایران و آمریکا به میز مذاکرات نیست. به بیان دیگر اگرچه تهران بر دریافت «ضمانت برای عدم حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران» و «غرامت برای خسارات ناشی از حملات پشین آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران» به‌عنوان شروط بازگشت به مذاکرات تاکید دارد و واشنگتن نیز به‌شدت با این شروط تهران مخالف است و همین نیز می‌تواند مانع از ایجاد امیدواری به ازسرگیری مذاکرات در فرصت کوتاه باقیمانده تا موعد فعال‌سازی مکانیسم ماشه شود اما در همین مدت نیز مشکلات تازه‌ای در این مسیر ایجاد شده‌اند. چنانکه دولت ترامپ در روزهای پایانی هفته‌ای که گذشت، تحریم‌های تازه‌ای را علیه یک شبکه حمل‌ونقل نفتی ایران اعمال کرد تا نشان دهد به‌هیچ عنوان نمی‌خواهد از سیاست «فشار حداکثری» خود دست بردارد. آن هم در حالی که تا ۹ شهریورماه که بریتانیا، فرانسه و آلمان به‌عنوان سه کشور اروپایی عضو برجام از آن به‌عنوان آخرین مهلت فعال‌سازی مکانیسم ماشه سخن گفته‌اند، کمتر از یک ماه باقیمانده است. ضرب‌الاجلی که عراقچی بار دیگر در نقد آن موضع‌گیری کرده و خطاب به مقام‌های ارشد بریتانیایی، فرانسوی و آلمانی گفته: «اگر این کشورها مکانیسم ماشه را فعال کنند، تهران مذاکرات با قدرت‌های اروپایی را پایان خواهد داد.» وزیر امور خارجه ایران که تروئیکای اروپایی را به عدم پایبندی به تعهدات‌شان برجام (توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی) متهم کرده همچنین گفته است: «در حال حاضر دلیلی برای مذاکره با اروپایی‌ها وجود ندارد چون نه می‌توانند تحریم‌ها را بردارند و نه کاری از دستشان برمی‌آید. اگر مکانیسم ماشه بازگشت تحریم‌ها را فعال کنند یعنی برای آنها دیگر راهی باقی نمانده است.»
همزمان با این واکنش انتقادی عراقچی نسبت‌به اصرار اروپایی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه در کمتر از یک ماه آتی، اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز نسبت‌به اعمال تحریم‌های تازه آمریکا علیه مجموعه‌ای از اشخاص حقیقی و حقوقی و شناورهای مرتبط با حوزه انرژی و نفت ایران موضع‌گیری کرده است. سخنگوی وزارت امور خارجه که اعمال تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه علیه ایران را گواه روشن دشمنی تصمیم‌گیران آمریکایی با ایرانیان توصیف کرده، با یادآوری تجاوز نظامی اخیر آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی ایران گفته: مردم ایران با آگاهی از خبث نیت تحریم‌کنندگان متجاوز که هدفی جز تضعیف ایران و نقض حقوق بنیادین تک‌تک ایرانیان ندارند، با تمام توان برای حفظ عزت و منافع خود ایستادگی خواهد کرد. بقائی همچنین تاکید کرد: «اعتیاد آمریکا به رفتارهای یکجانبه‌گرایانه و ابزارهای غیرقانونی و قهرآمیز برای پیشبرد اهداف نامشروع خود در سطح بین‌المللی و بی‌اعتنایی مفرط آنها به حاکمیت قانون و حقوق بشر، مبانی بنیادین حقوق بین‌الملل از جمله اصل احترام به حاکمیت دولت‌ها و آزادی تجارت بین‌الدولی را به سخره گرفته و جهان را در معرض تهدیدهای بی‌سابقه قرار داده است.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران تحریم‌های تازه آمریکا علیه تجارت نفت ایران را «اقدامی شرورانه در جهت ضربه‌زدن به توسعه اقتصادی و رفاه مردم ایران» توصیف کرده و گفته است: «تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا علیه ایران اقدامی جنایتکارانه و ناقض اصول و قواعد بنیادین حقوق بین‌الملل و حقوق بشر بوده و مصداق جنایت علیه بشریت محسوب می‌شود و دولت آمریکا باید به‌خاطر نقض‌های فاحش حقوق بشر ناشی از این تحریم‌های غیرقانونی بازخواست شده و پاسخگو باشد.»
به هر تفسیر اما واقعیت این است که هم‌اکنون در فاصله کمتر از یک ماه تا فرارسیدن ضرب‌الاجل فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی سه قدرت اروپایی عضو برجام در ۹ شهریورماه و در حالی که با وجود آنکه بیش از یک ماه از پایان جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران می‌گذرد، نشانه‌ای از بهبود روابط تهران و واشنگتن رویت نمی‌شود و باوجود تاکید هر دو طرف بر لزوم بازگشت به میز مذاکرات، شروطی که دراین مسیر مدنظر دارند، عملا مانع از تحقق هدف اصلی است. با این حساب به نظر می‌رسد تنها راه این است که منتظر بمانیم تا مگر ظرف روزهای پیش‌رو شاهد تحولی مثبت در مسیر بازگشت طرفین به میز مذاکرات و ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای باشیم.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
