با تصویب حذف چهار صفر از پول ملی، یکی از قدیمی‌ترین طرح‌های بانک مرکزی بالاخره به سرانجام رسید. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون اصلاحات اساسی در سیاست‌های مالی و رفع ریشه‌های تورم، این اقدام تنها چهره‌ای جدید به مشکلات قدیمی می‌دهد، نه راه‌حلی واقعی.
مهرداد حاجی‌زاده فلاح پژوهشگر علوم بانکی و عضو شورای سردبیری اقتصاددان در مصاحبه با ایمنا گفت : حذف صفر از پول ملی، به‌عنوان یکی از سیاست‌های پولی اصلاحی، موضوعی است که در سال‌های اخیر در فضای اقتصادی ایران مطرح شده و توجه بسیاری از کارشناسان و سیاست‌گذاران را به خود جلب کرده است.
بر اساس گزارش‌های مراکز پژوهشی اقتصادی معتبر، تجربه تاریخی بسیاری از کشورها نشان داده است که حذف صفر تنها به عنوان یک اقدام ظاهری و نمادین نمی‌تواند موجب بهبود واقعی و پایدار اقتصاد شود، بلکه تحقق چنین هدفی مستلزم اصلاحات ساختاری اساسی در سیاست‌های مالی، پولی و بودجه‌ای کشور است. تورم مزمن در ایران بیشتر ناشی از کسری بودجه‌های مکرر، افزایش نقدینگی و عدم تعادل‌های کلان اقتصادی است که بدون رفع آن‌ها، تغییرات اسمی در واحد پول نمی‌تواند اثرات مثبت طولانی‌مدتی داشته باشد.
در تاریخ ۱۳ مهر ۱۴۰۴، حذف چهار صفر از پول ملی ایران به‌عنوان بخشی از اصلاحات پولی کشور به‌طور رسمی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. این تصمیم پس از سال‌ها بحث و بررسی‌های کارشناسی و تجربه‌های متعدد جهانی و داخلی گرفته شد و نشان‌دهنده عزم جدی مسئولان برای مقابله با آثار منفی تورم و کاهش ارزش پول ملی است.
با وجود چالش‌های اقتصادی که سال‌ها اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده است، از جمله تورم مزمن، کسری بودجه و نوسانات نرخ ارز، تصویب این طرح می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات ساختاری و اصلاحات کلان در نظام مالی کشور باشد. البته حذف صفر از پول ملی به خودی خود معجزه‌ای ایجاد نمی‌کند؛ اما در کنار اصلاحات گسترده در سیاست‌های پولی، مالی و تولیدی، می‌تواند نقش مهمی در بهبود فضای کسب‌وکار، تسهیل مبادلات مالی و افزایش اعتماد عمومی ایفا کند.
بدین ترتیب، تصویب حذف چهار صفر از پول ملی شاید فرصتی برای آغاز دوره‌ای جدید و امیدبخش در اقتصاد ایران باشد که بتواند به ارتقای کیفیت زندگی مردم و تقویت پایه‌های اقتصادی کشور منجر شود؛ مشروط بر اینکه این اقدام همراه با برنامه‌ریزی دقیق، اصلاحات بنیادین و مدیریت مسئولانه اجرایی شود.
در همین راستامهرداد حاجی‌زاده فلاح، کارشناس پولی و بانکی با اشاره به اینکه حذف چهار صفر از پول ملی به تنهایی تورم را کاهش نمی‌دهد چون ریشه‌های تورم در کسری بودجه و نقدینگی زیاد است که هنوز حل نشده‌اند، یادآور شد تجربه کشورهای دیگر نشان داده حذف صفر زمانی موثر است که تورم کنترل شده باشد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
برخی معتقد هستند حذف صفر می‌تواند باعث کاهش تورم شود و پول ملی را تقویت کند. نظر شما در این زمینه چیست؟
حاجی‌زاده فلاح: پیش‌فرض حذف صفر، از پول ملی، کاهش تورم و تا حدی تثبیت آن است و تجربه سایر کشورها نیز مبین این مسئله است. ولی در ایران حذف صفر از پول ملی منجر به کاهش تورم نخواهد شد؛ چون تا زمانی که ریشه‌های تورم از بین نرفته این کار بی‌فایده و بلکه یک کار اضافه و پرهزینه است.
ریشه‌های افزایش نقدینگی در کشور ما، کسری بودجه است و تا زمانی که کسری بودجه وجود دارد؛ داروی درمانگری برای رفع تورم متصور نیست. به دیگر سخن، مشکل صفرها نیستند. هیچ‌کس به صفرها اهمیت نمی‌دهد. صفرها نشانه‌ای از این واقعیت هستند که قیمت‌ها به سرعت در حال افزایش هستند.
صفرها نشانه‌ای از این واقعیت هستند که قیمت‌ها به سرعت در حال افزایش هستند
فرض کنید در یک محیط ابرتورمی، یک بسته نان یک میلیارد تومان قیمت دارد. شما یک اسکناس یک میلیارد تومانی دارید، بنابراین می‌توانید یک بسته نان بخرید. اما حالا دولت، صفرها را مشکل‌ساز می‌داند، اعلام می‌کند که هزار تومان از یک «تومان جدید» بیشتر می‌ارزد.
حالا شما یک میلیون تومان جدید دارید. در حالت ایده‌آل، قیمت نان به یک میلیون تومان جدید کاهش پیدا می‌کند و شما درست به همان جایی که شروع کردید برمی‌گردید. اما این مشکل اساسی که فردا یک قرص نان دو میلیون تومان جدید قیمت خواهد داشت، هنوز حل نشده است.
در نهایت، تمام مشکلات اقتصادی مربوط به تولید و مصرف است. قرار است اعداد، مانند اعدادی که روی برچسب قیمت و اسکناس چاپ می‌شوند، اقتصاد را مدل‌سازی کنند، نه برعکس. مردم هزاران سال است که سعی می‌کنند مشکلات تولید و مصرف را با بازی‌های ریاضی ساده‌لوحانه حل کنند. معمولاً این روش جواب نمی‌دهد.
با این توضیحات، آیا حذف صفر از پول ملی الان اولویت دارد؟
حاجی‌زاده: حذف ۴ صفر پول ملی از اولویت‌های اساسی کشور ما نیست، اما تصویب شد. معمولاً موقعی حذف صفرها در کشورها انجام می‌شود که موفق شده باشند تورم را کنترل کنند. اگرچه اکنون دوباره تورم ترکیه عود کرده، اما در اوایل دهه ۲۰۰۰ که ۶ صفر را حذف کردند، موفق شده بودند تورم را کنترل کنند، ایران هم باید به همین سمت برود.
در کشورهای دیگر چه تجربه‌ای در زمینه حذف صفر از پول ملی وجود دارد؟
حاجی‌زاده: در برزیل و یوگسلاوی به‌دلیل ادامه تورم‌های بالا، حذف صفر چندین‌بار تکرار شد. برزیل طی ۶ مرحله ناچار به تغییر مجدد اعداد واحد پولی خود شد. اگر ما هم نتوانیم تورم‌های بالای ۳۰ یا ۴۰ درصدی را مهار کنیم، چند سال بعد دوباره در همان نقطه خواهیم بود.
در شرایط اقتصادی ایران، مشکل دیگری وجود دارد که حتماً به جای کاهش تورم، بیشتر آن را افزایشی کند و آن چیزی نیست جز گرد کردن مبالغ پولی به سمت بالا، در این صورت اگر ۴ صفر حذف شده باشد، این بیم وجود دارد که با ضریب بالاتری، قیمت‌ها افزایش پیدا کند.
هدف از حذف صفر چیست و چه تأثیری دارد؟
حاجی‌زاده: ایده حذف صفر از واحد پولی در بسیاری از کشورهایی که تورم قابل توجهی را تجربه کرده‌اند، با هدف افزایش ارزش اسمی پول و از بین بردن اثرات تورم، به لحاظ کنترل اثر روانی مثبت روی انتظارات تورمی طراحی شده است. اما شواهد تجربی از برخی کشورها نشان می‌دهد که حذف صفر منجر به کاهش تورم نمی‌شود. این سیاست تنها زمانی مفید است که با سایر سیاست‌های پولی و اقتصادی کارآمد ترکیب شود. تا زمانی که کشورهای دارای تورم نتوانند از نقدینگی برای حمایت از افزایش تولید و رشد و توسعه اقتصادی و کارا نمودن اقتصاد استفاده کنند، حذف صفر از پول ملی مؤثر نخواهد بود و حتی ممکن است تورم بدتر شود.
سیاست حذف صفر تنها در مواردی که با سیاست‌های توسعه‌ای مناسب، مانند استقلال بانک مرکزی، بهبود مستمر تولید، اتخاذ سیاست ارزی مناسب، کنترل و مدیریت نقدینگی و جلوگیری از کسری بودجه مزمن همراه بوده است، موفق بوده است. در غیر این صورت، ممکن است تنها اثرات محدودی، مانند کاهش هزینه‌های فکری و روانی افراد جامعه، کاهش هزینه‌های چاپ پول و تسهیل مبادلات و حسابداری شرکت‌ها، داشته باشد.
بنابراین، تصمیم‌گیرندگان باید قبل از حذف صفر از پول ملی، منتظر بمانند تا کشور مقدمات لازم را فراهم کند. این تصمیم تنها باید در زمان مناسب، پس از تحقق آرامش نسبی پایدار و پس از عبور از آشفتگی‌های اقتصادی و اصلاحات سیاست‌های پولی و مالی گرفته شود و پیش از اقدام در این امر مهم، باید همه جوانب آن بررسی شود. این امر، نشانگر قدرت و اقتدار ملی و مظهر اقتدار اقتصادی کشور است.
طرح حذف صفر از پول ملی در ایران را از ابتدا تاکنون توضیح دهید.
حاجی‌زاده: لایحه «حذف چهار صفر از پول ملی» که از آن با عنوان «طرح اصلاح پول ملی ایران» یاد می‌شود برای اولین بار در مرداد ۱۳۹۸ در قالب طرحی به پیشنهاد بانک مرکزی در هیئت دولت مطرح شد و اعضای کابینه دوازدهم با آن موافقت کردند.
این طرح اشاره به حذف صفر و تغییر نام احتمالی واحد پولی ایران دارد. با توجه به تورم بالا در ایران و پایین آمدن ارزش پول ملی، قرار بر حذف چند صفر (به پیشنهاد بانک مرکزی، حذف ۴ صفر) از پول ایران شده است.
طرح اصلاح پول ملی پس از تصویب در هیئت دولت، توسط نمایندگان در پانزدهم اردیبهشت ۱۳۹۹ مجلس شورای اسلامی کلیات لایحه حذف چهار صفر و تبدیل پول ملی ایران از ریال به تومان را تصویب کردند، اما جزئیات آن به تصویب نرسید. همچنین کلیات این لایحه برای اجرایی شدن نیازمند تأیید شورای نگهبان است؛ موضوعی که انجام نشد.
با این حال، در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۰، این طرح به شکل غیررسمی با کمرنگ کردن صفرها در بالای اسکناس‌های کاغذی توسط بانک مرکزی مقدمات اجرا را طی کرد، اما هیچ‌گاه به شکل رسمی اجرایی نشد. این موضوع بار دیگر در مرداد ماه ۱۴۰۴ در کمیسیون اقتصادی مجلس، نام «ریال» به عنوان واحد پول ملی مصوب شد، همچنین حذف ۴ صفر از پول ملی تصویب شد.
رسیدگی به ایرادات شورای نگهبان درباره لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور (حذف چهار صفر از پول ملی) در دستورکار نمایندگان در جلسه علنی قرار گرفت.
نمایندگان در جلسه ۱۳ مهر ۱۴۰۴ پس از استماع نظرات موافقان و مخالفان، این ایرادات را بررسی و بر طرف کردند و در نهایت این لایحه با ۱۴۴ رای موافق، ۱۰۸ رای مخالف و ۳ رای ممتنع از مجموع ۲۶۲ نماینده حاضر در جلسه علنی، به تصویب نمایندگان رسید.
در حال حاضر وضعیت اسکناس‌ها و گردش پول چگونه است؟
حاجی‌زاده: به گفته رئیس کل بانک مرکزی، یک و نیم درصد از معاملات کشور به صورت نقدینگی و با اسکناس انجام می‌شود، بنابراین اسکناس به هیچ وجه حذف نمی‌شود. بزرگ‌ترین اسکناس در جریان کشور ما در حال حاضر ۱۰ هزار تومانی است که بقیه پول‌های درشت‌تر چک پول هستند.
در حال حاضر ۱۰ میلیارد و چهارصد میلیون قطعه (به ازای هر نفر ۱۲۲ قطعه) اسکناس در گردش در کشور داریم. بنابراین بیشتر هزینه‌ها در قالب تعویض و بازنمایی این تبدیل و از رده خارج کردن اسکناس‌های سابق است.
با توجه به شاخص‌های اقتصادی، آینده حذف صفر چه می‌شود؟
حاجی‌زاده: برآوردی که از بررسی شاخص‌های اقتصاد کلان در کشور مشاهده می‌شود؛ حکایت از آن دارد که هیچ‌کدام از مولفه‌ها و پیش‌نیازهای لازم برای حذف موفقیت‌آمیز صفر از پول ملی، وجود ندارد.
باید پذیرفت که حذف صفر از واحد پول ملی کشورها، مشکلات را از واقعیت اقتصادی حذف نمی‌کند و به طور معمول اقتصاددان‌ها این اقدام را توصیه نمی‌کنند و معتقد هستند که باید زمانی به حذف صفر از پول ملی اقدام کرد که تورم نزولی باشد و ارزش پول ملی استیبل باشد. البته انجام شدن این فرایند هم طولانی مدت است و برای مدت زیادی وقت سیاست‌گذاران پولی کشور را به مسائل بیهوده به هجو خواهد گذراند!
این مسئله ارتباطی با مسائل سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی کشور ندارد و جز اینکه روند تصمیم‌گیری سایر اهرم‌های اقتصادی کشور را به واسطه لزوم دقت کامل در محاسبات حسابداری و حسابرسی و بر اساس نرخ جدید و قدیمی کُند کند، ثمری ندارد.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
