محسن قدیری عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : رئیس‌جمهور می گوید : «هرکس راهکاری دارد، بگوید.» ما هم گفتیم چشم؛ راهکار زیاد است! اما اصل ماجرا این است: مدیریتی هست که اجرا کند؟ مدیریت قوی بحران را جمع می‌کند، مدیریت ضعیف خودش بحران‌ساز است. راه هست- راهبر نیست.
مقدمه
بحران آب ایران از آسمان نیفتاده؛ از زمین بلند شده— از دهه‌ها مدیریت پراکنده، برداشت بی‌رویه، شبکه فرسوده، و نبود فرماندهی واحد. اقلیم خشک فقط چشم ما را بازتر کرده که ضعف مدیریت چقدر خطرناک است. کشورهای خشک‌تر از ایران با چند اصلاح اساسی بحران را مهار کرده‌اند. این گزارش همان نسخهٔ بومی‌شدهٔ راه‌حل‌های نتیجه‌داده است.
تشخیص مسئله
۲.۱ مشکلات ساختاری آب ایران
۱) ۹۰٪ مصرف آب در کشاورزی
۲) ۲۵–۳۰٪ هدررفت در شبکه شهری
۳) برداشت ۶ برابری از آبخوان‌ها نسبت به تغذیه
۴) بازچرخانی پایین پساب (۲۰–۲۵٪)
۵) اتکای صنعت به آب خام
۶) چاه‌های متعدد باغ‌ها و ویلاها
۷) تخلیه‌های مکرر استخرها
۸) نبود مدیریت یکپارچه و هوشمند آب
۲.۲ اقلیم؛ تشدیدکننده بحران
۱) افزایش دما
۲) تبخیر بالا
۳) بارش کم‌اثر
۴) خشکسالی‌های تکراری اقلیم ضعف مدیریتی را برجسته کرده است.
۳. ریشه‌های بحران
۳.۱ پساب؛ منبع عظیم اما رهاشده
۱) بازچرخانی جهانی: ۹۰–۹۷٪
۲) ایران: فقط ۱.۵–۱.۸ میلیارد مترمکعب
۳) ظرفیت واقعی: ۷ میلیارد مترمکعب
۴) اتلاف سالانه: ۵ میلیارد مترمکعب آب
۳.۲ کشاورزی؛ مصرف‌کننده ۹۰٪ آب
۱) کشت‌های آب‌بر
۲) آبیاری غرقابی
۳) نبود الگوی کشت
۴) قیمت‌گذاری بدون توجه به آب
۵) نبود کنتور هوشمند
۳.۳ صنعت؛ وابسته به آب خام
۱) برداشت از چاه
۲) تبخیر آزاد
۳) حوضچه‌های تبخیری
۴) اجرا نشدن ZLD/ZEO (تبخیر و خروجی صفر پساب)
۵) اتصال نداشتن به آب دریا
۳.۴ آب دریا؛ ستون تأمین پایدار
ایران باید یک شبکه چندمسیره، حلقه‌ای و مرحله‌به‌مرحله انتقال آب دریا ایجاد کند:
۱) مسیرهای متعدد به فلات مرکزی و مراکز صنعتی
۲) تأمین آب فولاد، پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها
۳) شیرین‌سازی با انرژی ترکیبی (خورشیدی + شبکه)
۴) جداسازی کامل صنعت از آبخوان‌ها
۵) عدم استفاده کشاورزی از آب شیرین‌شده
۳.۵ باغ‌ها و ویلاها
۱) چاه‌های خرد اما مخرب
۲) چمن‌کاری‌های پرمصرف
۳) آبیاری با آب شرب یا چاه
۴) نبود سیستم‌های هوشمند
۳.۶ استخرها و مجموعه‌های ورزشی
۱) تخلیه کامل آب
۲) تبخیر زیاد
۳) نبود Heat Recovery
۴) نبود آب غیرشرب
۳.۷ بازسازی شبکه با CIPP (ترمیم لوله از داخل بدون حفاری و کاهش فوری نشتی)
۱) کاهش هدررفت از ۳۰٪ =>زیر ۱۰٪
۲) اجرا ۱۰۰–۳۰۰ متر در شب
۳) هزینه کمتر
۴) عدم تخریب خیابان
۳.۸ چاه‌های غیرمجاز
۱) سهم ۳۰–۵۰٪ برداشت در برخی دشت‌ها
۲) تخلیه سالانه تا ۱۰ هزار مترمکعب
روش‌های علمی کشف چاه غیرمجاز:
۱) ماهواره دقیق
۲) رادار GPR
۳)پهپاد حرارتی
۴) سنسور Piezo )
۵) تحلیلNDVI/NDWI
۶) تحلیل مصرف برق پمپ‌ها
حکم قطعی: چاه غیرمجاز باید پر شود.
۴. نسخه اجرایی مدیریت آب ایران
۴.۱ شبکه ملی بازچرخانی پساب
۱) تکمیل تصفیه‌خانه‌ها
۲) اتصال صنعت و شهرداری‌ها به پساب
۳) خطوط منطقه‌ای انتقال پساب
۴) استفاده از پساب برای صنعت و آبیاری
۵) آزادسازی ۳ میلیارد مترمکعب آب شیرین
۴.۲ اصلاح الگوی کشت
۱) ممنوعیت کشت آب‌بر
۲) توسعه گلخانه‌ها
۳) آبیاری هوشمند
۴) آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی (رساندن آب مستقیم به ریشه با تبخیر بسیار کم)
۵) کشت گیاهان مقاوم
۶) خرید تضمینی بر مبنای مصرف آب
۷) توقف گسترش سطح زیرکشت
۸) کنتور هوشمند روی چاه‌ها
۹) انتقال کشت آب‌بر به مناطق دارای آب
۱۰) یکپارچه‌سازی اراضی
۱۱) حمایت از کشاورزی کم‌آب‌بر
۴.۳ صنعت بدون آب خام و بدون تبخیر
۱) ممنوعیت برداشت آب خام
۲) حذف حوضچه‌های تبخیری
۳) اجرای ZLD (خروجی صفر پساب)
۴) اجرای ZEO (تبخیر صفر)
۵) بازچرخانی ۹۵–۹۸٪ آب
۶) اتصال صنایع به شبکه چندمسیره آب دریا
۴.۴ مدیریت باغ‌ها و ویلاها
۱) ممنوعیت چاه
۲) آبیاری با پساب
۳) حذف چمن
۴) گیاهان مقاوم
۵) آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی
۶) ذخیره آب باران
۷) بازچرخانی آب خاکستری
۴.۵ مدیریت استخرها و باشگاه‌ها
۱) ممنوعیت تخلیه کامل
۲) تصفیه دائم
۳) شست‌وشوی فیلتر با آب غیرشرب
۴) استفاده از پساب استخر برای آبیاری
۵) سیستم کاهش تبخیر
۶) شبکه دوگانه آب
۴.۶ کاهش هدررفت شبکه
۱) نشت‌یابی هوشمند
۲) بازسازی با CIPP (ترمیم لوله از داخل بدون حفاری)
۳) مدیریت فشار
۴) تعویض لوله‌های فرسوده
۵) رساندن هدررفت به زیر ۱۰٪
۴.۷ مرکز عملیات هوشمند آب
۱) پایش لحظه‌ای
۲) کنترل برداشت چاه‌ها
۳) هشدار کمبود
۴) تخصیص علمی
۵) مدل‌سازی پیش‌بینی باAI
۴.۸ احیای آبخوان‌ها
۱) تزریق پساب
۲) هدایت رواناب
۳) جلوگیری از برداشت غیرمجاز
۴) محدودیت برداشت
۵) پایش سطح ایستابی
جمع‌بندی
سه ستون نجات آب ایران:
۱) بازچرخانی کامل پساب
۲) اصلاح الگوی کشت
۳) صنعت بدون آب خام + اتصال کامل به آب دریا
و همراه با:
• کنترل چاه‌های غیرمجاز
• مدیریت ویلاها و استخرها
• نوسازی شبکه
• مرکز فرماندهی هوشمند ایران ظرف ۵ تا ۷ سال می‌تواند به تعادل آبی برسد.
اینجانب آمادگی دارم برای هر بخش از گزارش فوق، یک برنامه اجرایی زمان‌بندی‌شده، مبتنی بر WBS، همراه با ریسک‌ها، منابع، مسئولیت‌ها و نقاط کنترل (Milestones) تهیه و ارائه کنم.
ویراستار : دکترمهتاب خیاط فراهانی
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
