نوراله قربانی مدرس دانشگاه ، مترجم زبان انگلیسی و عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در مجله اقتصاددان نوشت : در ادامه دو گزارش تحلیلی–تحقیقی نوراله قربانی، مدرس دانشگاه و عضو شورای سردبیری «اقتصاددان» [1][2]، با هدف بررسی علمی و مستند آلاینده‌های زیست‌محیطی دشت قزوین در سه حوزه آلودگی هوا، آب و خاک، گزارش حاضر بر آلودگی هوا و منابع اصلی آن در منطقه متمرکز است. از صنایع بزرگ همچون نیروگاه شهید رجایی و کارخانه سیمان آبیک، تا فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی، واحدهای مرغداری و حمل‌ونقل، همراه با اثرات بهداشتی و اقلیمی آن‌ها، موضوعی است که به‌واسطه موقعیت جغرافیایی، فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی و عوامل طبیعی، تأثیری مستقیم بر سلامت ساکنان و پایداری زیست‌بوم منطقه دارد.
۱. وضعیت کلی آلودگی هوای منطقه
بر اساس داده‌های سازمان حفاظت محیط زیست استان قزوین و گزارش‌های رسمی وزارت نیرو، کیفیت هوای منطقه آبیک و پیرامون آن در وضعیت بحرانی و ناسالم قرار دارد. در سال ۱۴۰۲، شهر آبیک تنها ۵ روز هوای پاک را تجربه کرده و در صدر آلوده‌ترین شهرهای استان قرار گرفت [3].
منابع اصلی آلودگی عبارتند از:
• نیروگاه شهید رجایی (استفاده از مازوت و گازوئیل، انتشار دی‌اکسید گوگرد SO₂ و ذرات معلق) [4]
• کارخانه سیمان آبیک (مقادیر ذرات معلق (PM_{2.5} و PM_{10}) در این کارخانه بسیار بالاتر از حد مجاز است.) [5]
• تردد خودروهای سنگین و فرسوده در کمربندی آبیک–قزوین
• فعالیت‌های معدنی و خاک‌برداری‌های بی‌ضابطه
• ریزگردها و فرسایش خاک در دشت‌های بی‌پوشش
۲. نقش نیروگاه شهید رجایی
نیروگاه شهید رجایی، به دلیل استفاده از سوخت مازوت در دوره‌های کمبود گاز، یکی از بزرگ‌ترین منابع انتشار دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و ذرات معلق در منطقه است [4].
یک پدیده قابل توجه در پیرامون نیروگاه، تشکیل «ابر سفید مصنوعی» ناشی از بخارات و آلاینده‌هاست که به گفته کشاورزان و ساکنان منطقه، با ایجاد پوشش جوی غیرطبیعی، مانع شکل‌گیری ابرهای باران‌زا شده و احتمال کاهش بارش‌های محلی را افزایش می‌دهد. [11]. این ابر سفید در محدوده‌ای وسیع، از کوه‌های شمالی تا دشت‌های بشاریات و بخش‌هایی از شرق و غرب منطقه، قابل مشاهده است. در زمان بارش یا ریزش این ذرات، آلودگی به‌صورت لکه‌ها و رسوبات قابل مشاهده بر روی خودروها، لباس‌ها و زمین می‌نشیند که نشان‌دهنده حضور ترکیبات شیمیایی سمی است [12].
۳. نقش کارخانه سیمان آبیک
کارخانه سیمان آبیک یکی از بزرگ‌ترین واحدهای تولید سیمان در کشور است و به دلیل ماهیت فرآیند تولید، انتشار بالایی از ذرات معلق (PM₂.₅ و PM₁₀) دارد. بر اساس پایش سال ۱۳۹۹ سازمان محیط زیست استان قزوین، غلظت ذرات معلق در شعاع چند کیلومتری این کارخانه به‌طور میانگین ۲ تا ۳ برابر حد مجاز ملی ثبت شده است [5]. این آلودگی به دلیل نزدیکی به محورهای پررفت‌وآمد و سکونتگاه‌های انسانی، اثرات مستقیم بر سلامت جمعیت محلی دارد.
۴. آلودگی ناشی از مرغداری‌ها
در محور آبیک–قزوین، به‌ویژه پس از تقاطع جاده طالقان، بوی تند و زننده ناشی از فضولات مرغداری‌ها، حتی با شیشه‌های بسته خودرو، به‌وضوح احساس می‌شود. این بوی نامطبوع نه تنها کیفیت زندگی ساکنان را کاهش داده، بلکه تعداد مگس‌ها و حشرات موذی را به‌شدت افزایش داده است.
مطالعات بهداشتی نشان می‌دهد که مگس‌ها قادر به انتقال بیش از ۶۰ نوع عامل بیماری‌زا، از جمله باکتری‌ها و انگل‌ها، به انسان هستند [6][7]. حضور گسترده این حشرات در نتیجه مدیریت نامناسب پسماند مرغداری‌ها، یک تهدید جدی برای بهداشت عمومی محسوب می‌شود.
۵. پیامدهای بهداشتی و اقلیمی
• آلاینده‌هایی مانند PM₂.₅ و SO₂ خطر بیماری‌های ریوی و قلبی را افزایش می دهند [8]، [9].
• تماس طولانی‌مدت با ترکیبات خاص ناشی از سوخت مازوت و گرد و غبار سیمان، خطر برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد [10].
• ایجاد ابرهای مصنوعی و رسوبات جوی ناشی از فعالیت‌های صنعتی می‌تواند بر چرخه آب و بارش‌های منطقه اثر منفی بگذارد [11].
۶. جمع‌بندی
با توجه به شدت آلودگی هوای دشت قزوین و منابع مشخص آن، تداوم روند فعلی می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث افزایش بیماری‌های تنفسی، کاهش کیفیت زندگی، افت جذب گردشگر و مهاجرت تدریجی جمعیت سالم از منطقه شود. در بلندمدت، احتمال کاهش بازدهی کشاورزی، افت کیفیت خاک و منابع آب، تغییرات اقلیمی محلی و افزایش هزینه‌های درمانی به‌طور جدی مطرح است.
۷. راهکارهای پیشنهادی:
۱.نیروگاه شهید رجایی:
• نصب و بهره‌برداری از سیستم‌های گوگردزدایی و فیلترهای پیشرفته حذف ذرات معلق.
• جایگزینی کامل سوخت مازوت و گازوئیل با گاز طبیعی یا سوخت‌های کم‌گوگرد.
• برنامه‌ریزی برای انتقال تدریجی واحدهای آلاینده به مناطقی با فاصله ایمن از مراکز جمعیتی.
۲. کارخانه سیمان آبیک:
• ارتقاء سیستم فیلتراسیون (Electrostatic Precipitators و Bag Filters).
• پایش مستمر آنلاین آلاینده‌ها و انتشار عمومی داده‌ها.
• مدیریت انبار و حمل مواد خام برای جلوگیری از پراکندگی گرد و غبار.
۳. مرغداری‌ها:
• مدیریت بهداشتی پسماند و فضولات با استفاده از سامانه‌های کمپوست و بیوگاز.
• ایجاد کمربند سبز و موانع زیستی برای کاهش انتشار بو و گرد و غبار.
• الزام به رعایت فاصله ایمن از مناطق مسکونی طبق استانداردهای ملی.
۴. حمل‌ونقل سنگین:
• نوسازی ناوگان و خروج خودروهای فرسوده.
• احداث جاده‌های کمربندی جایگزین دور از مناطق مسکونی.
۵. پایش و مدیریت کلان:
• ایجاد ایستگاه‌های پایش دائم کیفیت هوا در نقاط بحرانی و اعلام آنلاین نتایج.
• همکاری میان دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد برای برنامه‌ریزی جامع کاهش آلودگی.
• تشویق سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و صنایع پاک به‌جای صنایع آلاینده.
منابع درون متنی
[1] قربانی، ن. (۱۴۰۴). «دشت حاصلخیز قزوین در محاصره آلاینده‌ها: کلیات». اقتصاددان.
[2] قربانی، ن. (۱۴۰۴). دشت حاصلخیز قزوین در محاصره آلاینده‌ها: آلودگی منابع آب». اقتصاددان.
[3] خبرگزاری مهر. (۱۴۰۲). «آبیک؛ آلوده‌ترین شهر استان قزوین».
[4] وزارت نیرو. (۱۴۰۰). گزارش عملکرد زیست‌محیطی نیروگاه‌های حرارتی.
[5] سازمان حفاظت محیط زیست استان قزوین. (۱۳۹۹). گزارش پایش آلاینده‌های هوا.
[6] گراتسیک، ت.ک. و همکاران. (۲۰۰۱). انتقال مکانیکی انگل‌های پروتوزوآی انسانی توسط حشرات. مرورهای میکروبیولوژی بالینی، ۱۴(۱)، صص. ۱۱۶–۱۲۹. لینک: https://doi.org/10.1128/CMR.14.1.116-129.2001
[7] سازمان جهانی بهداشت (WHO). (۲۰۱۷). بیماری‌های منتقله توسط ناقلان. لینک:https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/vector-borne-diseases
[8] پوپ، سی.اِی. و همکاران. (۲۰۰۲). سرطان ریه، مرگ‌ومیر قلبی–ریوی و مواجهه طولانی‌مدت با آلودگی هوا ناشی از ذرات معلق ریز. جاما (JAMA)، ۲۸۷(۹)، صص. ۱۱۳۲–۱۱۴۱. لینک: https://doi.org/10.1001/jama.287.9.1132
[9] سازمان جهانی بهداشت (WHO). (۲۰۲۱). دستورالعمل‌های کیفیت هوا: ذرات معلق (PM₂.₅ و PM₁₀)، اُزن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و منواکسید کربن. لینک:https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228
10] لومیِس، د. و همکاران. (۲۰۱۳). سرطان‌زایی آلودگی هوای بیرونی. لنست آنکولوژی، ۱۴(۱۳)، صص. ۱۲۶۲–۱۲۶۳. لینک: https://doi.org/10.1016/S1470-2045(13)70487-X
[11] روزنفلد، د. و همکاران. (۲۰۰۸). سیل یا خشکسالی: آئروسل‌ها چگونه بر بارش تأثیر می‌گذارند؟ ساینس، ۳۲۱(۵۸۹۴)، صص. ۱۳۰۹–۱۳۱۳. لینک: https://doi.org/10.1126/science.1160606
[12] ملکی، ح. (۱۴۰۴). مصاحبه با کشاورز و باغدار نمونه آبیک، در خصوص اثرات ابر سفید نیروگاه شهید رجایی بر بارش‌های محلی.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
