عادت به درآمدهای نفتی، موجب بروز ساختارهای هزینه‌زاست

  اقتصاددان  :  دکتر سید مرتضی افقه در نشست بررسی بودجه ۱۴۰۲  ، اظهار کرد: درآمدهای نفتی و ساختارهای معیوب موجود، باعث شده مسائلی در بودجه برجسته شود. درست است که اسم بودجه، بودجه دولت است اما در واقع دخل و خرج کل حاکمیت، سه قوه و تمام نهادها است.

وی افزود: وابستگی به درآمد نفت در سال‌های گذشته تا امروز، باعث شده ما در بودجه مشکل درآمد داشته باشیم. یعنی ابتدا  هزینه‌ها مشخص می‌شوند و بعد با مالیات یا نفت تامین می‌شوند. البته شاید قبل از وجود نفت به دلیل استبداد شاهان، هزینه‌ها از جیب مردم تامین می‌شد. اکنون همه ما به درآمدهای به ظاهر رایگان نفتی معتاد شده‌ایم و به همین دلیل، ساختارهای هزینه‌زا شکل گرفته است.

استاد تمام دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان که شعار دولت این بود که خط قرمزش نقدینگی و تورم است، ابراز عقیده کرد که نقدینگی را توانستند کنترل کنند و نه تورم را به دلیل اینکه ساختارهای ما نقدینگی‌زا و تورم‌زا است.

وی با اشاره به نامگذاری سال به نام رشد تولید و مهار تورم گفت: از همین حالا و از ابتدای سال، هزینه‌ها افزایش پیدا کرده‌اند و از حالا خود دولت دارد هزینه‌ها را افزایش می‌دهد در سالی که مهار تورم‌ نام دارد.

افقه عنوان کرد: اینکه گفته می‌شود ساختارها نقدینگی‌زا است، دو دلیل دارد. یکی اینکه نان‌خورهای بودجه‌ای و اضافه، بسیار بسیار زیادند. می‌توان جدول بودجه را مرور کرد و دید چه تعداد آویزان یا نان‌خور در بودجه داریم. درصد قابل توجه یا بسیاری از این‌ها هیچ کمکی به رفاه ملی و تولید ملی و بهبود کیفیت خدمات حاکمیت نخواهند کرد. بنابراین تمام این ردیف‌هایی که فقط و فقط آویزانند و هیچ کمکی به رفاه  نمی‌کنند، خود ماهیت تورمی دارند.

وی با اشاره به حاکمیت ناشایسته‌سالاری به عنوان دلیل دوم وجود ساختارهای نقدینگی‌زا افزود: ناشایسته‌سالاری یعنی معیار انتخاب و گزینش کارکنان شامل مدیرانی که از بودجه ارتزاق می‌کنند، بهره‌وری نیست و بنابراین به طور متوسط  کمتر یا بیشتر از آن چیزی که تولید می‌کنند، دریافت می‌کنند.

این استاد اقتصاد گفت: تا قبل از تحریم‌ها، این کسری بودجه‌های تحمیلی با درآمدهای نفت جبران می‌شد اما در سال‌های اخیر که تشدید تحریم‌ها را داشته‌ایم، عملا نان‌خورهای اضافه نمود پیدا کرده‌اند. نکته جالب این است که دولت‌های قبلی و دولت فعلی، به جای اینکه ردیف‌های مازاد را کم کنند، به آن‌ها دست نمی‌زنند و به سمت درآمدزایی می‌روند. وقتی درآمدزایی نمی‌کنند نمی‌توانند مالیات را اضافه کنند و عملا سراغ استقراض می‌روند.

وی ادامه داد: البته حذف این نان‌خورها تبعات سیاسی و اجتماعی دارد اما حداقل باید این‌ها را بشناسیم و تصمیم بگیریم که درفرآیند ۱۰ تا ۱۵ ساله این‌ها را شناسایی کنیم و از آن طرف نیز شایسته‌سالاری را اعمال کنیم تا بهره‌وری افزایش یابد. در این خصوص حدود ۱۰۲ شورای عالی داریم که عمدتا در تهران هستند، به اضافه ستادها و کانون‌ها.

این اقتصاددان با انتقاد از تعداد زیاد دانشگاه‌ها در کشور یادآور شد: هیچ کشوری نیست که نسبت به جمعیتش این تعداد دانشگاه داشته باشد. این حجم از دانشگاه، نیاز کشور و این اقتصاد فشل نیست. بسیاری از دانشگاه‌ها تبدیل به تولیدکننده دانشجویان افسرده شده‌اند به دلیل اینکه این دانشجویان فکر می‌کنند کارآیی ندارند. سه چهار سال از بهترین زمان عمر صرف می‌شود و حتی اگر شرایط اقتصادی خوب باشد باز نیاز به این همه فارع التحصیل نداریم.

افقه ادامه داد: در دل این‌ها است که می‌توان تورم را احساس کرد. در بخش اجتماعی و فشاری که به این همه جوان وارد می‌شود که احساس می‌کنند نمی‌توانند کمکی به کشور بکنند. دانشگاه در کشور ما تبدیل به کالای لوکس شده است. کشورهای پیشرفته و کشورهایی که عقلانی مدیریت می‌شوند، دانشگاه‌ها مولد ثروت هستند اما در کشور ما بیشتر دانشگاه‌ها از بودجه نفت و بودجه دولتی استفاده می‌کنند و نه تنها مولد ثروت نیستند بلکه ثروت کشور را مصرف می‌کنند. انبوه مراکز پژوهشی را نیز داریم.

وی افزود: تقرییا همه چیز ما تقلیدی است و ما نشسته‌ایم ببینیم آن ور آب چکار می‌کنند ما هم کپی کنیم. پژوهش می‌کنیم که پژوهش کرده باشیم نه برای بهبود وضعیت کشور، تولید، بهره‌وری و کیفیت. مراکز پژوهشی بدون استفاده، تنها هزینه درست کرده‌اند.

افقه یادآور شد: دولت امسال اعلام کرد می‌خواهد سفره مردم را  از تحریم‌ها جدا کند اما می‌بینیم در بودجه امسال و سال گذشته نه تنها تحریم‌ها از سفره مردم جدا نشد بلکه بخش قابل توجهی از مشکلات تورم به سفره مردم گره بیشتری خورد. سال گدشته ارز ۴۲۰۰ تومانی را با وجود مخالفت عده‌ای از جمله خود من، حذف کردند به بهانه یا زیر فشار اقتصاددانانی که معتقد بودند رانت است. که اگر رانت بود، آن کسانی که رانت گرفته‌اند را بگیرند؛ نه اینکه صورت مساله را پاک کنید و ۶۰ میلیون فقیر را مجازات کنید چون نمی‌توانید عده‌ای را مجازات کنید.

استاد تمام اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: دولت وقتی با واقعیت مواجه شد و دید نمی‌تواند درآمدهای نفتی ناشی از تحریم‌ها را جبران کند، ارز را حذف کرد. از طرف دیگر، فشار مالیاتی را افزایش داد و از طرف دیگر درآمدهایی که بنا بود طبق قانون برنامه و معادل نرخ تورم افزایش دهند را ۲۰ درصد بیشتر افزایش ندادند، یعنی در یکی دو سال گذشته، از چند طرف سفره مردم تنگ‌تر شده است و اگر مشکل تحریم حل نشود باز هم سفره مردم تنگ‌تر خواهد شد.

وی افزود: اگر قرار است دستمزد توزم‌زا باشد، خود بودجه هم تورم‌زا است.

افقه گفت: در بودجه سالانه گفته می‌شود ارقام زیادی به مناطق محروم اختصاص دادیم بعضی وقت‌ها هم منت می‌گذارند. هنوز تصور فرسوده و عقب‌مانده دال بر اینکه مشکل جوامع نبود پول است، وجود دارد در حالی که این تصور متعلق به دهه ۷۰ میلادی است. در داخل هم داریم همین کار را می‌کنیم‌. سفرهای استانی احمدی‌نژاد که بدعت بسیار غلط و تحمیل هزینه به کشور بود هم در دوره روحانی و هم رئیسی ادامه یافته در حالی که سفرهای استانی تنها هزینه دارد.