دالان زنگه زور چه نقشی می تواند در ایجاد بن بست ژئوپلیتیکی برای ایران ایفا کند؟
یکی از مهمترین مزایا و اهمیت های جغرافیایی فضای سرزمینی ایران، موقعیت دسترسی و به عبارتی موقعیت ژئوپلیتیکی در بین مناطق و حوزه های مختلف پیرامونی از جمله آسیای مرکزی، قفقاز و حوزه کاسپین است که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ظهور واحدهای سیاسی نوین در مرزهای شمالی ایران، بویژه با مطرح شدن اهمیت ژئواکونومیک این مناطق بواسطه وجود ذخایر نفت و گاز و موقعیت ترانزیتی ایران در مجاورت این مناطق، فرصت های جدیدی جهت بازیگری در معادلات مناطق مذکور پیش روی ایران قرار گرفت.
اما طرح کریدور زنگه زور که می توان آنرا زمینه ساز انزوای ژئوپلیتیکی ایران در پیرامون نزدیک به شمار آورد در صورت اجرایی شدن می تواند این موقعیت منحصر به فرد سرزمینی را به چالش کشیده و در کنار کریدور IMEC که از خلیج فارس می گذرد و با دور زدن مسیر ایران به مدیترانه و اروپا می رسد تمام معادلات منطقه ای ایران در مناطق شمالی را بر هم زند. و ضمن تغییر مرزهای جغرافیایی- سیاسی منطقه قفقاز جنوبی بطور گسترده باعث ایجاد یک بن بست ژئوپلیتیکی در فضاهای شمالی سرزمین ایران گردد.
چرا که احداث این کریدور می تواند ضمن قطع ارتباط زمینی ایران با اروپا از طریق ارمنستان و حذف یکی از مهمترین همسایگان شمالی، موجب حذف ایران از مناسبات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی منطقه قفقاز و آسیای مرکزی و به عبارتی موجب انزوای ژئوپلیتیکی ایران شود. به این معنی که با احداث این گذرگاه ایران نمی تواند نقش موثری در ترانزیت انرژی آسیای مرکزی و کاسپین ایفا نماید. همچنین بر نقش ایران در کریدور شرق – غرب هم تاثیر می گذارد. علاوه بر این، ترسیم این کریدور حضور قدرتهای فرامنطقه‌ای را نیز در منطقه تسهیل می نماید. از طرفی اتصال سرزمینی جمهوری آذربایجان و ترکیه بواسطه گذرگاه زنگه زور می تواند تهدید بالقوه‌ای به منظور ایجاد چالش های بعدی برای ایران به دنبال تحقق مسیر تورانی مبتنی بر تفکر پان ترکیسم باشد که تحریک احساسات تجزیه طلبانه ترک زبانان ایران یک نمونه آن است.
در هر صورت بررسی ابعاد عواقب احداث کریدور زنگه زور نشان از یک آینده ناخوشایند برای موقعیت منطقه ای ایران دارد که موجب به چالش کشیدن وزن ژئوپلیتیکی ایران می گردد.
دکتر شهریار نصرتی؛ پژوهشگر و مدرس دانشگاه
