امام موسی‌بن‌جعفر علیه‌السّلام می‌فرمایند:
«اِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ یُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوام الفارغ» «وسائل، ج۱۲، ص۳۶»
«همانا خدای مقتدر و شکوهمند بنده پر خواب و بیکار را دشمن دارد.»
برعکس زحمتکشان از نظر اسلام مجاهدان راه خدایند:
امام صادق (ع) : «اَلْکاذُ عَلی عیالِهِ کَالْمُجاهِدُ فِی سَبیل الله»(وسائل،ج۷ ،ص۴۳)
اسلام کار کاذب با کسب درآمد بدون انجام کار مفید را نامشروع می داند:
امام صادق(ع):
«من هیچ خوش ندارم آسیابی را اجاره کنم و همان آسیاب را با قیمتی بیشتر به
دیگری اجاره دهم، بی آن که در این میان لااقل ضمانتی بر عهده گرفته یا در آن آسیاب
کار تازه‌ای انجام داده و آن را مجهزّتر کرده باشم.»(وسائل، ج۱۳، ص۲۵۹).
برادر امام موسی کاظم(ع) از آن حضرت می پرسد:
«شخصی یک ماده غذایی را می خرد، آیا می تواند پیش از آن که کالا را تحویل بگیرد،
آن را به دیگری بفروشد؟
امام (ع) می فرمایند:
«اگر با سود بفروشد نمی تواند پیش از تحویل گرفتن آن را به دیگری بفروشد؛
ولی اگر مایه‌کاری بفروشد،یعنی به همان قیمت خرید، بدون سود بفروشد،اشکالی ندارد.»
تحریم شدید ربا خود ناشی از کسب درآمد بدون انجام کار مفید است.
عُصارۀ بحث فوق را این آیه قرآن بیان می‌فرماید:
«وَ انْ لَیْسَ للانسانِ اِلاّ ما سعی …»(نجم،ی۴۱)
«و برای انسان سود و نفعی نیست مگر آنچه را که در پرتو کار و کوشش به دست آورد.»
در بخشی از آیه ۷۰ سوره هود می‌فرماید:
«… وَ وُفِیَّتْ کُلّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَهُوَ اَعْلَمُ بِما یَفْعَلُونَ»
«و هرکس برابر کاری که انجام داده است مزد تمام و کمال دریافت می دارد
و خداوند داناتر است به آنچه می کنید.»
سوره شوری، آیه ۱۵ می گوید:«… لَنا اَعْمالُنا وَلَکُمْ اَعْمالُکُم …»
برای ماست کارهای ما و برای شماست کارهای شما، هرکس پاداش کار خود را
دریافت می کند.
خداوند در سوره زلزال می فرماید(در روز قیامت) پس هر کس به اندازه ذره ای کار نیک
انجام دهد ،پاداش آن را می بیند و هر که به اندازه ذرّه ای کار بد انجام دهد،
پاداش آن را می بیند.»
براساس بخشی از نامه علی (ع) به مالک اشتر:
تقاضا و مطلوبیّت در تعیین قیمت کالا نقشی ندارد و قیمت یک کالا از کاری که
برای تولید آن انجام گرفته، ناشی می گردد و باید قیمت، عادلانه بوده
به گونه‌ای که به هیچ یک از طرفین معامله اجحاف نشود.
این بخش از مقال را با شاهدی از تحریرالوسیله امام خمینی (ره) به انجام می‌رسانیم:
«اگر کسی تور وقایق ماهی‌گیری را به چند کارگر بدهد تا به صید ماهی بپردازند؛
آنچه ماهی صید می شود از آن کارگران است و به صاحب قایق و تور باید
اجرت المثل پرداخت.»
در تأیید این امر که درآمد باید در ازای کار باشد، در متون اسلامی آن قدر روایت
دیده می شود که هر پژوهشگری را متقاعد می کند که دراسلام اعم از قرآن،
کلام پیامبر (ص) و گفتار معصومین (ع) آنچه ارزش آفرین است نیروی کار انسان است؛
لذا قیمت یک کالا یعنی پرداخت پول ارزش کالا باید برابر با مقدار کاری باشد که در
تولید یک کالا انجام شده است.
اینک که ارزش کار در اسلام شناخته شده بدنیست برای تکمیل بحث نظریّات
چند تن از اندیشمندان غرب را بیاوریم.
«آدام اسمیت»- پدر علم اقتصاد مدرن- کار را تنها عامل ارزش دهنده به کالا می داند؛
بنابراین در تئوری ارزش نیز تنها کار را عامل ارزش مبادله می شناسد.
اسمیت در مرحله اول نظریۀ خود اذعان می کند که ارزش مبادلۀ کالا به وسیلۀ
نیروی کار متبلور در تولید آن کالا تعیین می شود. این بدان معناست که مقدار
کار مصرفی جهت تولید یک کالا تنها تعیین کننده قیمت آن کالا است.
اسمیت در مرحله دوم نظریه خود را این گونه تکمیل می کند، که ارزش کالا به
وسیله کار حاکم در بازار در موقع فروش تعیین می شود.
پس از اسمیت «ریکاردو»(۱۸۲۲- ۱۷۷۲ میلادی) که از تئوری کار اسمیت خوشنود نبود،
می‌خواست ثابت کند که حتی در زندگی مدرن سرمایه‌داری نیز «کار» تنها عامل
تولید می باشد.
ریکاردو در اواخر عمر دربارۀ تئوری ارزش به جای یک عامل تولید دو عامل را معرفی می کند:
کار و سرمایه.
«کارل مارکس»(۱۸۸۲-۱۸۱۸) می گوید:
«ارزش مبادلۀ کالاها باید قابلیت بیان در چیزی باشد که در کلیّه آن ها مشترک بوده،
بیانگر مقدار کم یا زیاد آن شود. ارزش مصرف با چیز مفید تنها از آن جهت ارزش دارد
که کار مجرّد انسان در آن تبلور یافته یا مجسم شده است.
حال چگونه مقدار این ارزش را باید اندازه‌گیری کرد؟ بدیهی است که به وسیله مقدار
ارزشی که جوهر آن را آفریده و کاری که در آن شیئی وجود دارد.
در هر حال مقدار کار به وسیله مدت یا زمان کار که خود را در استاندارد هفته ها،
روزها و ساعات نشان می دهد، اندازه گیری می شود .
( کتاب سرمایه، مارکس، ج۲،ص۲۸).
ادامه دارد….
