مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی بخش حقیقی اقتصاد ایران در بخش صنعت و معدن، در خرداد ۱۴۰۳ پرداخت. دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی با عنوان «پایش بخش حقیقی اقتصاد ایران در خردادماه سال ۱۴۰۳، بخش صنعت و معدن» آورده است که تحلیل روند رشد بخش صنعت از جنبه‌های مختلف، عاملی کلیدی در تحلیل‌های خرد و کلان اقتصادی و یکی از ارکان تصمیم‌گیری در حوزه اقتصاد است. شاخص تولید بخش صنعت به دلیل تاثیر نوسانات سطح فعالیت صنعت بر بخش‌های دیگر اقتصاد، به عنوان یک شاخص مهم اقتصادی کوتاه‌مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در خردادماه سال ۱۴۰۳، شاخص تولید و شاخص فروش شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل به ترتیب کاهش ۱/۲ و ۸/۲ درصدی را تجربه کرده‌اند که این شاخص‌ها نسبت به ماه قبل به ترتیب کاهش ۲/۴ و ۶/۲درصدی داشته‌اند.
در خردادماه سال ۱۴۰۳، شاخص تولید و شاخص فروش رشته فعالیت خودرو و قطعات، نسبت به ماه مشابه سال قبل، کاهش ۳/۵ و ۱/۲۱درصدی و نسبت به ماه قبل شاخص تولید افزایش ۷/۸درصدی و شاخص فروش کاهش ۲/۳درصدی داشته است. شاخص تولید و شاخص فروش رشته فعالیت فلزات پایه نسبت به ماه مشابه سال قبل کاهش ۷/۳ و ۹/۲درصدی و نسبت به ماه قبل شاخص تولید و شاخص فروش کاهش ۲/۸ و ۱/۷درصدی داشته است.
در خردادماه سال ۱۴۰۳ نرخ رشد ماهانه قیمت فعالیت‌های صنعتی بورسی افزایش ۵/۱درصدی داشته و رشد نقطه‌به‌نقطه با کاهش ۷/۲واحد درصدی نسبت به ماه قبل، به ۸/۲۰درصد رسیده است. گفتنی است میانگین سالانه شاخص قیمت فعالیت‌های صنعتی بورسی در خردادماه سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه قبل ۳/۱واحد درصد افزایش یافته و میزان ۸/۲۱درصد افزایش را نشان می‌دهد.
این گزارش مطرح می‌کند که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به صورت ماهانه شاخص تولید، فروش و قیمت شرکت‌های بورسی را محاسبه می‌کند. اهمیت این شاخص به‌روز، برای اقتصاد ایران که تحولات زیادی دارد بیشتر خواهد بود زیرا بازخورد شوک‌های وارده به اقتصاد ایران و واکنش‌های سیاستگذاران باید در تواتر کمتر از فصل مورد رصد قرار گیرد، این در حالی است که آمار رسمی بخش حقیقی به‌صورت فصلی و با تاخیر ارائه می‌شود.
در این گزارش بیان می‌شود طی خردادماه سال ۱۴۰۳، شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۱/۲درصدی و نسبت به ماه قبل با کاهش ۲/۴درصدی مواجه شده است. در این ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل، از بین ۱۵ رشته‌فعالیت صنعتی بورسی ۶ رشته‌فعالیت افزایش در شاخص تولید و ۹رشته‌فعالیت کاهش در شاخص تولید را تجربه کرده‌اند. رشته‌فعالیت‌های «سایر کانی غیر‌فلزی»، «لاستیک و پلاستیک» و «کک و پالایش» بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید و رشته‌فعالیت‌های «محصولات فلزی به جز ماشین‌آلات و تجهیزات»، «چوب و کاغذ» و «تجهیزات برقی» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید داشته‌اند.
این گزارش ادامه می‌دهد که طی خردادماه سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه قبل، رشته‌فعالیت‌های «خودرو و قطعات» و «کک و پالایش» بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید و رشته‌فعالیت‌های «غذایی و آشامیدنی به جز قند و شکر»، «کاشی و سرامیک» و «محصولات فلزی به جز ماشین‌آلات و تجهیزات» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید داشته‌اند. شاخص تولید شرکت‌های معدنی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۴/۲درصدی و نسبت به ماه قبل با افزایش ۸/۹درصدی مواجه شده است.
این گزارش بیان می‌کند که طی خردادماه سال ۱۴۰۳، شاخص فروش شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۸/۲درصدی و نسبت به ماه قبل با کاهش ۶/۲درصدی مواجه شده است. در این ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۶ رشته‌فعالیت افزایش در شاخص فروش و ۹رشته‌فعالیت کاهش در شاخص فروش داشته‌اند. رشته‌فعالیت‌های «تجهیزات برقی» و «کک و پالایش» بیشترین سهم را در افزایش شاخص فروش و رشته‌فعالیت‌های «خودرو و قطعات»، «لاستیک و پلاستیک» و «چوب و کاغذ» بیشترین سهم را در کاهش شاخص فروش داشته‌اند.
این گزارش ادامه می‌دهد که در این ماه نسبت به ماه قبل، رشته‌فعالیت‌های «تجهیزات برقی» و «شیمیایی (به‌جز دارو)» بیشترین سهم را در افزایش شاخص فروش و رشته‌فعالیت‌های «کاشی و سرامیک»، «غذایی و آشامیدنی به جز قند و شکر» و «چوب و کاغذ» بیشترین سهم را در کاهش شاخص فروش ثبت کرده‌اند. بر این اساس، شاخص فروش شرکت‌های معدنی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۵/۱۴درصدی و نسبت به ماه قبل با افزایش ۵/۱۳درصدی مواجه شده است.
این گزارش مطرح می‌کند که در خردادماه سال ۱۴۰۳ نرخ رشد ماهانه قیمت فعالیت‌های صنعتی بورسی افزایش ۵/۱درصدی داشته و همچنین رشد نقطه‌به‌نقطه با کاهش ۷/۲درصدی نسبت به ماه قبل، به ۸/۲۰درصد رسیده است. گفتنی است میانگین سالانه شاخص قیمت نیز در خردادماه سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه قبل ۳/۱واحد درصد افزایش یافته و میزان ۸/۲۱درصد افزایش را نشان می‌دهد.
چارچوبی برای کنون‌بینی بخش حقیقی اقتصاد ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی جداگانه به ارائه چارچوبی برای کنون‌بینی بخش حقیقی اقتصاد ایران پرداخت. دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی با عنوان «چارچوبی برای کنون‌بینی (Nowcasting) بخش حقیقی اقتصاد ایران» آورده است که هرچند حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی در چارچوبی هماهنگ و مبتنی‌بر اصول و مفاهیم حساب‌های ملی، مجموعه‌ای از سری‌های زمانی را در مقاطع سه‌ماهه ارائه می‌کند با این حال تاخیر حدودا سه ماهه در انتشار رشد اقتصادی در این چارچوب باعث می‌شود بعضا سیاستگذاران و تصمیم‌گیران اقتصادی در تحلیل شرایط اقتصاد کلان به ویژه بخش حقیقی اقتصاد با مشکل روبه‌رو شوند.
داشتن تصویری بهنگام و دقیق از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی بسیار بااهمیت است. با این حال در ایران مشابه اکثر کشورهای دنیا اولین برآوردها از رشد اقتصادی فصل مدنظر حداقل سه ماه پس از پایان فصل مذکور منتشر می‌شود. به عنوان مثال آخرین اطلاع سیاستگذار از بخش حقیقی اقتصاد تقریبا تا پایان زمستان مربوط به فصل تابستان آن سال است. برای رفع این چالش در ادبیات اقتصاد کلان چارچوب‌هایی برای برآورد وضعیت فعلی اقتصاد و بخش حقیقی ارائه شده که به کنون‌بینی معروف شده است. در این چارچوب‌ها سعی می‌شود با استفاده از داده‌هایی که به صورت بهنگام و با تواتر زیاد (غالبا ماهانه) در دسترس هستند، رشد اقتصادی کشور در سریع‌ترین زمان ممکن برآورد شود. در این راستا، با استفاده از داده‌های ماهانه در دسترس و استفاده از مدل‌های کنون‌بینی، ارزش‌افزوده فعالیت‌های عمده اقتصادی و رشد اقتصادی فصل قبل و فصل جاری برآورد می‌شود. این گزارش، این امکان را فراهم خواهد کرد که در هر ماه بتوان تصویری بهنگام از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد ایران ارائه کرد و رشد اقتصادی هر فصل، حداقل سه ماه قبل از انتشار آمارهای رسمی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران برآورد شود.
مقایسه برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس از رشد اقتصادی کشور (با نفت)، بیانگر هم حرکت ۸۷درصدی با مقادیر متناظر حساب‌های فصلی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران است و در برآورد رشد ارزش‌افزوده بخش‌های عمده اقتصادی نیز دقت زیادی وجود دارد. انتظار می‌رود ارائه این گزارش و گزارش‌های ماهانه‌ای که بعد از این منتشر خواهد شد، بتواند تصویری بهنگام‌تر از بخش حقیقی اقتصاد ایران نسبت به حساب‌های ملی فصلی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران در اختیار نمایندگان محترم مجلس، سیاستگذاران و محققان کشور قرار دهد.
این گزارش مطرح می‌کند که این مساله خصوصا در نقاط چرخش بخش حقیقی از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است، به عنوان مثال در دوره ابتدایی شیوع ویروس کرونا (اوایل اسفند ۱۳۹۸) یکی از مهم‌ترین سوال‌های میزان اثرپذیری بخش‌های مختلف اقتصاد از این شوک بود که تا ماه‌ها پاسخ روشنی برای آن وجود نداشت و تازه در انتهای تابستان سال ۱۳۹۹ با انتشار حساب‌های ملی فصلی بهار آن سال تصویری از میزان تاثیر شیوع این ویروس بر بخش حقیقی اقتصاد منتشر شد.
اطلاع از وضعیت اقتصاد در انواع سیاستگذاری‌ها اهمیت دارد که یکی از آنها سیاستگذاری پولی است و مقام پولی با توجه به وضعیت بخش حقیقی اقتصاد در خصوص انتخاب هدف و ابزار سیاست پولی تصمیم‌گیری می‌کند، لذا تاخیر در فهم بخش حقیقی اقتصاد احتمال بروز ناسازگاری زمانی را افزایش خواهد داد.
این گزارش توضیح می‌دهد که این مشکل صرفا منحصر به ایران نبوده و برای مثال در کشورهای اتحادیه اروپا و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی رشد اقتصادی با فاصله‌ای بین ۲۳ تا ۱۱۰ روز پس از پایان فصل منتشر می‌شود. برای رفع این مشکل، نهادهای پژوهشی و سیاستگذاری در برخی از کشورها، براساس روش کنون‌بینی اقدام به برآورد بهنگام رشد اقتصادی و اجزای آن کرده‌اند. پیشرفت روزافزون فناوری و علم داده در سال‌های اخیر از دلایل اقبال روزافزون کشورها به برآورد زودهنگام رشد اقتصادی است.
این گزارش ادامه می‌دهد که درخواست‌های مکرر نمایندگان مجلس شورای اسلامی در خصوص ارائه تصویری بهنگام‌تر از بخش حقیقی اقتصاد ایران سبب شد تا ارائه روشی برای برآورد رشد اقتصادی ماهانه در سریع‌ترین زمان ممکن با استفاده از داده‌های در دسترس در دستور کار این مرکز قرار گیرد. در این راستا در گام نخست حساب‌های ملی فصلی بانک مرکزی مبنای محاسبات رشد فعالیت‌های اقتصادی قرار گرفته و سپس به منظور برآورد رشد زیربخش‌های اقتصادی برای هر زیربخش از متغیر کمکی متناسب استفاده شده است.
این گزارش بیان می‌کند که به طور کلی برای برآورد رشد ارزش‌افزوده بخش کشاورزی از داده‌های تولید محصولات باغی، دامی و زراعی وزارت جهاد کشاورزی، بخش نفت و گاز از داده‌های مقدار تولید و صادرات نفت خام، میعانات گازی و گاز طبیعی تحویلی به پالایشگاه‌های وزارت نفت، بخش صنایع و معادن از داده‌های شرکت‌های صنعتی و معدنی بورسی و بخش خدمات از داده‌های ارزش تراکنش‌های خرید، حمل‌ونقل، بودجه عمومی و… استفاده شده است.
در این گزارش آمده است که در گام پایانی از آنجا که چارچوب کنونی در پی برآورد رشد اقتصادی به تفکیک فعالیت‌ها برای فصل گذشته و فصل جاری است، برای برآورد رشد اقتصادی فصل قبل با توجه به اینکه داده‌های متغیرهای کمکی برای کل فصل در دسترس است از اجرای مدل‌های اقتصادسنجی روی متغیرهای کمکی برای برآورد رشد فصل و برای برآورد رشد فصل جاری با توجه به عدم دسترسی به کل داده‌های فصل، از مدل‌های کنون‌بینی استفاده شده است.
همچنین برای برآورد رشد اقتصادی فصول آتی از چارچوب برنامه‌ریزی مالی و سیاستگذاری استفاده شده و رشد اقتصادی سال برآورد می‌شود. با توجه به اینکه عمده روش‌های کنون‌بینی نهایتا رشد اقتصادی را برآورد می‌کنند، برآورد رشد به تفکیک زیربخش‌های مهم و مورد نیاز سیاستگذار نوآوری نسبت به کارهای مشابه انجام شده در سایر کشورها است.
این گزارش مطرح می‌کند که نتایج ارزیابی اعتبار این روش براساس مقایسه رشد شاخص‌های کمکی و رشد ارزش‌افزوده اعلام شده بانک مرکزی و مرکز آمار نشان داد در سطح محصول ناخالص داخلی (با نفت) توضیح‌دهندگی ۸۷درصدی وجود داشته است، در سطح گروه‌های مختلف نیز در مقایسه با بانک مرکزی بین ۵۵ تا ۸۷درصد و در مقایسه با مرکز آمار بین ۲۸ تا ۹۰درصد هم حرکتی وجود داشته است، بنابراین روش مذکور می‌تواند به عنوان جایگزین نزدیک برای رشد اقتصادی در سطح کل و عمده گروه‌های مختلف در نظر گرفته شود. مهم‌ترین دستاوردهای روش ارائه شده برآورد رشد اقتصادی ماهانه و انتشار آن ۲۰روز پس از پایان هر ماه در سطح کل و فعالیت‌های عمده است که انشاءالله در ماه‌های آتی به صورت مستمر منتشر خواهد شد.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
