دکتر فاطمه رحمتی عضو شورای سردبیری اقتصاددان: وجود ابزارهای مدرن سیاست پولی، اقتصاد ایران هنوز از اثرگذاری واقعی سیاستهای پولی محروم است. ناترازی گسترده بانکها، خلق نقدینگی خارج از کنترل و فشار مطالبات معوق باعث شده بانک مرکزی در مهار تورم و حفظ ثبات اقتصادی، همواره دست بسته باشد.
نظام بانکی ایران با مشکلات ساختاری عمیقی مواجه است. ناترازی در ترازنامه بانکها – یعنی اختلاف چشمگیر بین بدهیها و داراییهای واقعی – باعث میشود بانکها به ناچار نقدینگی خلق کنند، بدون اینکه این فرآیند تحت کنترل سیاستهای پولی رسمی باشد. پیامد این وضعیت، فشار مداوم بر تورم و کاهش اثرگذاری ابزارهای بانک مرکزی مانند نرخ بهره یا عملیات بازار باز است.
علاوه بر این، فشارهای بودجهای دولت و مطالبات معوق، بانکها را مجبور به برداشت منابع غیرمتعارف میکند. این وضعیت نه تنها استقلال بانک مرکزی را تضعیف میکند، بلکه سیاستهای پولی را به ابزاری برای مدیریت بحرانهای کوتاهمدت تبدیل کرده است. بانک مرکزی، به جای هدایت نقدینگی، درگیر خاموش کردن مشکلات ناترازی بانکها شده و توان خود در کنترل تورم کاهش یافته است.
پیامدها برای اقتصاد:
کاهش اثرگذاری نرخ بهره بر سرمایهگذاری و مصرف
تشدید تورم به دلیل خلق نقدینگی بدون پشتوانه
کاهش اعتماد عمومی به سیاستهای پولی و بانک مرکزی
افزایش ریسکهای سیستماتیک در نظام مالی کشور
راهکارهای پیشنهادی:
شفافسازی ترازنامه بانکها: انتشار اطلاعات دقیق و دورهای درباره بدهیها و داراییها برای ایجاد اعتماد عمومی و امکان نظارت دقیق.
تقویت نهادهای نظارتی: افزایش توان بانک مرکزی برای اعمال سیاستهای مستقل و کنترل خلق نقدینگی خارج از چارچوب قانونی.
اصلاح ساختار بانکها و مدیریت مطالبات معوق: بازسازی ساختار بانکها و کاهش فشار نقدینگی با مدیریت مؤثر مطالبات معوق و سرمایهگذاری هدفمند.
هماهنگی سیاست مالی و پولی: همسویی برنامههای بودجهای دولت با اهداف سیاست پولی، برای جلوگیری از تضاد و افزایش اثرگذاری ابزارهای بانک مرکزی.
ایجاد انگیزه برای سپردهگذاری بلندمدت: طراحی ابزارهای مالی جذاب برای جذب منابع پایدار و کاهش نیاز بانکها به خلق نقدینگی مستقل.
تا زمانی که ناترازی بانکها حل نشود، ابزارهای سیاست پولی به تنهایی نمیتوانند تورم را مهار کنند یا ثبات اقتصادی ایجاد کنند. اصلاح ساختار نظام بانکی، شفافیت کامل و هماهنگی میان سیاستهای مالی و پولی، تنها راه تحقق سیاست پولی مؤثر و پایدار در ایران است.
