زمان به سرعت در حال سپری شدن است و وقت زیادی تا ضرب الاجل اکتبر برای فعال شدن برخی مفاد کلیدی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که در سال 2015 به تصویب رسید و منجر به توافق هسته ای معروف به “برجام” شد، باقی نمانده است. سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان به صراحت هشدار داده اند در صورت که ایران تا پایان ماه آگوست جاری به میز مذاکرات برای دستیابی به توافق هسته ای بازنگردد، آنها روند فعال سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم های سازمان ملل علیه ایران را معروف به مکانیسم “اسنپ بک” یا “مکانیسم ماشه” آغاز خواهند کرد.
ایران تمام ظرفیت و توان دیپلماتیک و دیگر ابزارهای خود را به کار گرفته تا مانع از فعال شدن بازگشت خودکار تحریم های سازمان ملل شود؛ سفر اخیر دو معاون وزیر امور خارجه ایران به استانبول و گفت و گو با مقامات سه کشور اروپایی در روز 25 ژوئیه (سوم مرداد)، موافقت ایران با سفر یک هیات فنی از آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران به رغم مصوبه مجلس در مخالفت با سفر ماموران آژانس به ایران، تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیم ایران مبنی بر خروج از معاهده منع اشاعه سلاح های هسته ای (معاهده ان پی تی) در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه، سفرها و تماس ها و رایزنی های پرتعداد وزیر امور خارجه ایران با مقامات کشورهای مختلف، سفر اخیر علی لاریجانی مشاور ارشد رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران به روسیه و ملاقات با ولادیمیر پوتین، دیدار عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران با وانگ یی وزیر امور خارجه چین در نشست اخیر وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای و … همگی بخشی از تلاش های تهران برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه است.
اما در کنار تلاش های ایران برای جلوگیری از این اقدام احتمالی خطرناک غرب، به نظر می رسد ایفای نقش کشورهای میانجی می تواند کمک قابل توجهی برای کاهش تنش داشته باشد.
برخی کارشناسان و دیپلمات‌های ایرانی آشنا به چین، ظرفیت پکن را در این زمینه بسیار قابل توجه می دانند و معتقدند ایران باید تماس های خود با چین را بیش از پیش تقویت کند.
در همین راستا، محمد کشاورز زاده سفیر پیشین ایران در چین اخیرا درمصاحبه ای با خبرگزاری “ایرنا”، به اهمیت جایگاه چین اشاره کرده و ضمن پیشنهاد و توصیه به مقامات جمهوری اسلامی ایران برای افزایش تماس ها و گفت و گوهایی خود با چین به عنوان یک ظرفیت عظیم نه تنها در اقتصاد و تجارت، بلکه در دیپلماسی و قدرت بالای میانجی گری، معتقد است که چین این ظرفیت را دارد که بتواند با ابتکار میانجی گری خود، مانع از فعال شدن مکانیسم ماشه شود.
کشاورز زاده می گوید: معتقدم باید از ظرفیت دیپلماسی چین و مساعی جمیله این کشور برای جلوگیری از فعال شدن اسنپ‌بک استفاده کنیم. چینی‌ها می‌دانند که اگر اسنپ‌بک اتفاق بیفتد، ممکن است ایران از NPT خارج شود و کل سیستم اشاعه سلاح های هسته‌ای دچار مشکل شود. چینی‌ها موافق این اتفاق نیستند. ما باید با طرف چینی صحبت کنیم تا بتوانند جلوی اسنپ‌بک را بگیرند.
سفیر پیشین ایران در چین گفته است: ما فعلا با اروپایی‌ها رابطه خوبی نداریم، روسیه هم با اروپا رابطه خوبی ندارد، اما چین الان با اروپا، با فرانسه، آلمان و حتی انگلیس رابطه خوبی دارد و این توان را دارد که بتواند مانع از فعال شدن اسنپ بک شود.
«دستگاه دیپلماسی باید به هر طریقی جلوی فعال شدن اسنپ‌بک را بگیرد. به نظر اگر ما از NPT خارج شویم، بعد از خروج از این معاهده دیگر نباید انتظار زیادی از چین داشته باشیم . باید پیش از آن با چینی‌ها صحبت کنیم.»
کشاروز زاده در بخشی دیگری از این مصاحبه، با بیان اینکه «می توانیم مذاکرات ایران و آمریکا را به میزبانی چین برگزار کنیم»، می گوید: یک زمانی من پیشنهاد کردم حتی به‌جای عمان، مذاکرات در پکن برگزار شود. ببینید، در مورد عربستان، مذاکراتی که در دوره من (به عنوان سفیر ایران در چین) اتفاق افتاد، یک هفته تمام مقامات عربستان و مقامات ایرانی در پکن مذاکره می‌کردند و چینی‌ها در این زمینه بسیار فعال بودند.
این دیپلمات باتجربه ایرانی در ادامه این مصاحبه ، در پاسخ به این سوال که “آیا آمریکا می‌پذیرفت که به‌جای کشور عربی متحد خود در منطقه، میزبانی مذاکرات (با ایران) را به چین بدهد؟، گفت: می‌شد امتحان کرد. تصوری که ما از چین داریم، یعنی اینکه چین نمی‌خواهد رابطه ما با آمریکا خوب شود، تصور درستی نیست. چین می‌خواهد تنش‌ها کاهش پیدا کند. ما از این ظرفیت باید استفاده کنیم. کاهش تنش در منطقه به نفع چین است؛ چین به‌دنبال تنش نیست، چون امنیت منطقه برای طرح‌هایی نظیر کمربند-راه چین بسیار مهم است.
کشاورز زاده تاکید کرده است: «ما چین را خیلی دست‌کم می‌گیریم و فقط از جنبه اقتصادی به آن نگاه می‌کنیم، در حالی که چین از آن پوسته اقتصادی خارج شده و الان یک قدرت نظامی و دیپلماتیک توانمند است. همین کاری که در مورد (میانجی گری بین ایران و ) عربستان انجام داد، مثال خوبی است…. به نظر من، هر چقدر با چینی‌ها صحبت کنیم، می‌توانیم استفاده بیشتری ببریم. اگر بشود در این زمینه کار کرد، من پیشنهادهایی (به مقامات ایران) داده‌ام و فکر می‌کنم که فعالیت ما با اندیشکده‌های چینی و در فضای مجازی چین باید بیشتر شود. شناخت ما از چین متأسفانه بسیار کم است.»
این دیپلمات ایرانی معتقد است: توان چین برای میانجی‌گری به‌مراتب بیشتر از بسیاری کشورهاست. البته این به‌معنای زیر سؤال بردن توان و زحمات عمان و سایر کشورها نیست.
حامد وفایی کارشناس و تحلیل‌گر ارشد مسائل چین نیز معتقد است: چین به عنوان یک قدرت جهانی مسئولیت‌پذیر و حامی صلح، همواره از موضعی بیطرفانه و عادلانه در مناقشات بین‌المللی عمل می کند. در صورت بروز هرگونه تنش مجدد بین تهران و تل‌آویو یا تهران و واشنگتن، چین در صورت تصمیم به نقش آفرینی می‌تواند با تکیه بر اصول احترام متقابل، عدم مداخله در امور داخلی و حل مسالمت‌آمیز اختلافات، نقش سازنده‌ای در میانجی‌گری ایفا کند. ایفای نقش سازنده در این ماجرا موضوعی است که به تازگی رهبر چین یعنی عالی ترین سطح تصمیم‌گیری در نظام این کشور برای آن اعلام آمادگی کرده است. به هر حال چین از روابط خوبی با تمام طرف‌های درگیر برخوردار است و به زعم پکن این موقعیت می تواند شرایط مناسبی برای تسهیل گفت‌وگو و کاهش تنش‌ها را فراهم آورد. البته، هرگونه اقدام میانجی‌گرانه باید با احترام به حاکمیت ملی و خواست طرف‌های درگیر صورت گیرد که تهران تا این لحظه حداقل به طور علنی و رسمی چنین درخواستی را مطرح نکرده است.
وفایی می گوید: در مورد مکانیسم ماشه، چین به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و طرف اصلی برجام (توافق هسته‌ای ایران ۲۰۱۵)، همواره از حل‌وفصل دیپلماتیک پرونده هسته‌ای ایران حمایت کرده. ولی بطور مشخص در مورد مکانیسم ماشه (Snapback)که امکان بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را فراهم می‌کند، بنظر می رسد که چین در صورت تصمیم به ایفای نقش می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از فعال‌سازی آن ایفا کند.
به گفته این استاد دانشگاه تهران، اینکه چگونه چین می‌تواند مانع فعال‌سازی مکانیسم ماشه شود موارد زیر قابل توجه است:
1. وتوی قطعنامه در شورای امنیت:
اگر ایالات متحده یا متحدانش تلاش کنند مکانیسم ماشه را فعال کنند، چین (و روسیه) می‌توانند با استفاده از حق وتو در شورای امنیت، از تصویب قطعنامه مربوطه جلوگیری کنند که این احتمال تنها در صورت تشدید تنش‌ها در مقیاس قدرت های جهانی ممکن خواهد بود.
۲. حمایت از مذاکرات دیپلماتیک: چین می‌تواند با فشار بر طرفین (ایران و غرب) برای بازگشت به مذاکرات، از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند.
۳. همکاری با روسیه و سایر قدرت‌ها: چین و روسیه معمولاً در شورای امنیت هماهنگ عمل می‌کنند و می‌توانند یک جبهه مشترک در مقابل تلاش‌های غرب برای تشدید تحریم‌ها تشکیل دهند.
۴. ارائه طرح‌های جایگزین: چین ممکن است پیشنهادهایی مانند تمدید برجام یا ایجاد مکانیسم‌های جدید نظارتی ارائه دهد تا از تشدید بحران جلوگیری کند.
به گفته حامد وفایی، البته در این خصوص چین با چالش‌هایی نیز مواجه خواهد بود که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– فشارهای سیاسی از سوی غرب: آمریکا و اتحادیه اروپا ممکن است تلاش کنند چین را تحت فشار قرار دهند تا از فعال‌سازی مکانیسم ماشه حمایت کند.
– منافع اقتصادی چین در ایران: چین نمی‌خواهد روابط اقتصادی خود با ایران (به‌ویژه در حوزه انرژی و طرح‌های راه‌اندازی) تحت تأثیر تحریم‌های جدید قرار گیرد.
در نهایا اینکه چین می‌تواند با استفاده از نفوذ خود در شورای امنیت و دیپلماسی فعال، از فعال‌سازی مکانیسم ماشه جلوگیری کند، اما این موضوع به تحولات سیاسی، موضع روسیه و سطح همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز بستگی دارد.
ز
