بهنام ملکی رییس کانون دانش آموختگان اقتصاد با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت :در زیر مهمترین موانع و مشکلات تولید در ایران با تمرکز بر مالیات، عوارض، هزینههای قانونی و سهم پرداختی و تا حد ممکن با اعداد و درصدهای مصرح قانونی ارائه شده است. لازم به ذکر است که درصدهای دقیق برای همه موارد وجود رسمی و عمومی ندارند، اما آنچه در قوانین و تحلیلها قابل استناد است با منبع آمده است:
۱. مالیات بر ارزش افزوده (VAT / عوارض قانونی)
نرخ پایه مالیات بر ارزش افزوده در ایران: ۹٪ از ارزش کالا یا خدمات است؛ این مبلغ شامل بخشهای تولیدی، توزیعی و خدماتی میشود. سهم ۱٪ آن به شهرداریها و دهیاریها تعلق میگیرد و مابقی به دولت میرسد. 
این نرخ ثابت قانونی است و تولیدکنندگان باید آن را بهصورت دورهای پرداخت یا از مصرفکننده نهایی دریافت کنند، حتی اگر نقدینگی محدود باشد.
۲. مالیات بر درآمد شرکتها
در قانون مالیاتهای مستقیم، نرخ پایه مالیات بر درآمد شرکتهای تولیدی حدود ۲۵٪ از سود مشمول مالیات تعیین شده است (طبق قانون مالیاتهای مستقیم ایران که معمولاً همین نرخ است، اگرچه در قوانین خاص و مشوقها ممکن است کاهش یابد).
این میزان مالیات برای شرکتهایی با سود کم، فشار زیادی ایجاد میکند، خصوصاً در بخشهایی که به دلیل تورم و هزینههای تولید، سود واقعی بسیار پایین است.
۳. معافیتها و مشوقهای قانونی
قانون رفع موانع تولید رقابتپذیر و برخی قوانین مشابه، مشوقهایی را برای تولیدکنندگان در نظر گرفتهاند که از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مالیات صفر تا ۱۰ سال در مناطق کمتر توسعه یافته، و مناطق صنعتی، برای درآمد ابرازی واحدهای تولیدی فعال، به شرط داشتن پروانه؛
معافیت ۲۰ ساله مالیاتی برای فعالیت اقتصادی در مناطق آزاد (برای سرمایهگذاران خارجی و داخلی)؛
اما این مشوقها اغلب مشروط، پیچیده و زمانبر در اجرا هستند، که خود میتواند مانع جدی برای بهرهگیری واحدهای تولیدی از آنها باشد.
۴. حقوق ورودی و عوارض گمرکی (واردات ماشینآلات و مواد اولیه)
طبق گزارشهای بخش خصوصی، حذف معافیتهای گمرکی ماشینآلات خطوط تولید و محاسبه حقوق ورودی با نرخ ارز جدید باعث شده تا تولیدکنندگان چند برابر بیشتر بابت ترخیص تجهیزات و مواد اولیه بپردازند. 
این موضوع بهویژه زمانی مشکلساز است که نقدینگی کم باشد و باعث افزایش هزینه سرمایهگذاری و تولید میگردد.
۵. هزینههای غیرمالیاتی و «سهم قانونی» دیگر
✔️ هزینه بیمه تأمین اجتماعی (معمولاً سهم کارفرما حدود ۲۰–۲۳٪ حقوق پرداختی)
✔️ هزینه پروانه، عوارض شهرداری، هزینه استاندارد و محیطزیست
✔️ هزینههای اداری و صدور مجوزهای متعدد
این مبالغ بهصورت درصدی از حقوق، ارزش کالا یا خدمات یا هزینههای قانونی در قوانین مختلف تعیین شدهاند و مجموع آنها میتواند ۱۰–۳۰٪ هزینههای تولید را افزایش دهد، مخصوصاً برای صنایع با حاشیه سود پایین.
جمعبندی چالش مالی
فشار مالیاتی در بخش تولید و اعمال متعدد مالیاتها و عوارض، بدون تناسب مستقیم با توان نقدینگی و سود واقعی واحدهای تولیدی، به یکی از مهمترین موانع رقابتپذیری تولید در ایران تبدیل شده است. 
در کنار مالیات رسمی، هزینههای غیرمالیاتی و مقررات پیچیده باعث افزایش هزینههای عملیاتی میشوند.
مشوقهای قانونی موجود اگرچه خوب طراحی شدهاند، اما معمولاً بهدلیل پیچیدگی اجرا، عدم آگاهی بخش خصوصی و تأخیر در اجرا، اثر محدود دارند.
تولید و صادرات محصولات دانشبنیان نباید همان مالیاتها و عوارض تولید سنتی را بپردازد—اما در عمل، بخشی از این معافیتها یا ناقص اجرا میشود یا با تفسیرهای محدودکننده دور زده میشود. توضیح دقیق به تفکیک:
1 مالیات بر درآمد (مهمترین مزیت دانشبنیان)
طبق ماده ۳ قانون حمایت از شرکتها و مؤسسات دانشبنیان:
درآمد حاصل از فروش محصولات و خدمات دانشبنیانِ تأییدشده از پرداخت مالیات بر درآمد معاف است.
نکات مهم:
• این معافیت ۱۰۰٪ است
• مدت آن در عمل ۵ تا ۱۵ سال (بسته به نوع شرکت و تمدید ارزیابی)
• فقط شامل درآمد دانشبنیان میشود، نه کل شرکت
• فعالیتهای غیردانشبنیان همان شرکت، مشمول مالیات ۲۵٪ هستند
چالش اصلی:
تفکیک حسابها، تفسیر سلیقهای ممیزان و تأخیر در تأیید مصادیق
2 مالیات بر ارزش افزوده (VAT)
معافیت کامل وجود ندارد
اما:
• بسیاری از خدمات دانشبنیان، نرمافزار، تحقیق و توسعه، صادرات خدمات فناورانه مشمول نرخ صفر هستند
• در صادرات کالا و خدمات دانشبنیان:
نرخ VAT = صفر درصد (مثل سایر صادرات)
مشکل اصلی:
• بازگشت دیرهنگام VAT
• مطالبه VAT در زنجیره تأمین
• اختلافنظر در «کالا» یا «خدمت» بودن محصول فناورانه
3 حقوق گمرکی و عوارض واردات
برای شرکتهای دانشبنیان:
• واردات تجهیزات آزمایشگاهی، تحقیقاتی و نمونهسازی
اغلب با معافیت یا تخفیف حقوق ورودی انجام میشود
• مواد اولیه خاص و هایتک: امکان معافیت موردی
اما:
• این معافیتها اتوماتیک نیست
• نیازمند مکاتبه، تأیید چند نهاد و زمان طولانی است
4 عوارض صادراتی
محصولات دانشبنیان صادراتی:
• اصولاً عوارض صادراتی ندارند
• حتی مشمول مشوق صادراتی، استرداد مالیات و جوایز صادراتی هستند
در عمل:
• برخی محصولات بهدلیل «خامفروشی تلقی شدن اشتباه»
• یا نبود کد تعرفه مشخص فناورانه
دچار مانع میشوند
5 بیمه و هزینههای شبهمالیاتی
معافیت کامل ندارند
اما:
• تخفیف بیمهای برای نیروی متخصص
• قراردادهای پژوهشی با نرخهای خاص
• امکان استفاده از حمایت صندوق نوآوری
جمعبندی شفاف
در قانون:
تولید و صادرات دانشبنیان باید کمهزینه، کممالیات و تشویقشده باشد
در اجرا:
بخش زیادی از فشار مالیاتی و بوروکراتیک همچنان پابرجاست
نکته پایانی آن که
دانشبنیان در ایران «قانونی» است، نه «سیستمی»
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
