اقتصاددان : سیاست کشورها در برابر تولید محصولات “آب‌بر” (مثل برنج، نیشکر، پنبه ، هندوانه و برخی میوه‌ها) به‌شدت به شرایط اقلیمی، منابع آبی، و وضعیت اقتصادی‌شان بستگی دارد. در ادامه، سیاست‌های کلان چند کشور را مرور می‌کنیم:
ایران
وضعیت آب: کم‌آبی شدید، کاهش سفره‌های زیرزمینی، بحران فرونشست
سیاست‌ها:
• ممنوعیت یا محدودیت کشت محصولات آب‌بر در برخی استان‌ها (مثلاً برنج در اصفهان یا خوزستان)
• تأکید بر الگوی کشت و تغییر جهت به سمت محصولات کم‌آب‌بر
• کاهش یارانه آبیاری سنتی و ترویج سیستم‌های نوین آبیاری
• اما: همچنان کشت گسترده محصولات آب‌بر به دلیل اقتصاد معیشتی در مناطق روستایی و نبود نظارت مؤثر ادامه دارد
عربستان سعودی
وضعیت آب: بسیار خشک، منابع آب محدود، وابسته به آب‌شیرین‌کن‌ها
سیاست‌ها:
• ممنوعیت کامل کشت گندم و جو در داخل کشور از سال ۲۰۱۶
• واردات ۱۰۰٪ نیازهای غذایی آب‌بر به‌جای تولید داخلی
• سرمایه‌گذاری در زمین‌های کشاورزی در سودان، آمریکا، آرژانتین برای تأمین مواد غذایی با مصرف آب بالا
• توسعه کشت گلخانه‌ای با آب بازچرخانی
هند
وضعیت آب: بحران آب در تابستان، وابسته به باران‌های موسمی
سیاست‌ها:
• همچنان تولید برنج و نیشکر با مصرف بالای آب به دلیل وابستگی معیشتی میلیون‌ها کشاورز
• اخیراً فشارهایی برای کاهش تولید برنج در مناطق خشک مثل پنجاب
• اجرای طرح‌هایی برای جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر مانند دانه‌های روغنی و حبوبات
• سرمایه‌گذاری در سامانه‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی
مصر
وضعیت آب: وابسته به نیل، بحران ناشی از سد النهضه
سیاست‌ها:
• کاهش تولید برنج و اعمال ممنوعیت‌های منطقه‌ای
• تلاش برای واردات برنج از آسیا به‌جای تولید داخلی
• استفاده از فناوری‌های آبیاری نوین و اجرای برنامه صرفه‌جویی آبی
استرالیا
وضعیت آب: اقلیم خشک در اکثر مناطق، خشکسالی‌های دوره‌ای
سیاست‌ها:
• تعیین سهمیه آبی دقیق برای کشاورزان بر اساس منابع آبی هر سال
• تعیین ارزش اقتصادی برای آب (بازار تجارت آب)
• انتقال تولیدات آب‌بر (مثل برنج) به مناطق پرآب‌تر یا صادرات آن‌ها به کشورهای آب‌خیز
هلند (الگوی موفق)
وضعیت آب: منابع محدود، اما مدیریت بسیار کارآمد
سیاست‌ها:
• استفاده بسیار گسترده از گلخانه‌ها با چرخه بسته آبی
• بازیافت آب، کشت هیدروپونیک و استفاده حداقلی از منابع طبیعی
• صادرات محصولات با ارزش بالا در مقابل مصرف آب بسیار پایین (مثلاً گل، گوجه‌فرنگی)
جمع‌بندی سیاست‌ها در برابر محصولات آب‌بر
هندوانه یکی از محصولات بسیار آب‌بر کشاورزی است و به‌ویژه در کشورهایی با بحران آب (مثل ایران، هند، مصر) تولید آن بحث‌برانگیز شده. در ادامه نگاهی به وضعیت هندوانه در ایران و دیگر کشورها می‌اندازیم:
هندوانه چقدر آب مصرف می‌کند؟
برای تولید هر کیلوگرم هندوانه، حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ لیتر آب نیاز است.
در مقایسه:
• گندم: ~۱,۳۰۰ لیتر در هر کیلو
• برنج: ~۲,۵۰۰ لیتر در هر کیلو
اگرچه هندوانه نسبت به برنج یا گندم آب کمتری می‌برد، اما چون درصد زیادی از آن آب است و ارزش غذایی پایینی دارد، صادرات آن “صادرات آب مجازی” محسوب می‌شود.
ایران: تولید بالا، صادرات پرمناقشه
وضعیت:
• ایران یکی از صادرکنندگان بزرگ هندوانه در منطقه است.
• به‌رغم کم‌آبی، سالانه بیش از ۵۰۰ هزار تن هندوانه صادر می‌شود (به کشورهای عربی، ترکیه، روسیه و گاهی اروپا).
• کشاورزان به‌خاطر رشد سریع، نیاز کم به نهاده‌ها، و تقاضای بازار تمایل دارند هندوانه بکارند.
انتقادات:
• هر کیلو هندوانه صادراتی معادل ۳۰۰ لیتر آب شیرین است که عملاً «آب مجانی» صادر می‌شود.
• برخی کارشناسان آن را «خودکشی آبی» می‌دانند.
واکنش دولت:
• در برخی استان‌ها (مانند سیستان‌وبلوچستان، کرمان) محدودیت‌هایی برای کشت هندوانه در نظر گرفته شده.
• اما کنترل واقعی بسیار ضعیف است.
هند: بزرگ‌ترین تولیدکننده، مصرف داخلی
وضعیت:
• هند جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان هندوانه است.
• بیشتر تولید برای مصرف داخلی انجام می‌شود.
• به دلیل تابستان‌های گرم و تقاضای بالا، محصولی اقتصادی به‌شمار می‌رود.
سیاست‌ها:
• آموزش کشاورزان برای مصرف کمتر آب
• ترویج آبیاری قطره‌ای در مناطق گرم و خشک
• سرمایه‌گذاری در رقم‌های زودرس و مقاوم به کم‌آبی
مصر: کشاورزی هندوانه با نگرانی‌های آبی
• مصرف بالای آب هندوانه باعث شده وزارت کشاورزی مصر توصیه‌هایی برای کاهش سطح زیر کشت بدهد.
• با توجه به اختلافات آبی با اتیوپی (سد النهضه)، مصر به‌دنبال کنترل بیشتر بر کشت‌های آب‌بر است.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
