به گزارش مجله اقتصاددان دکتر محسن قدیری عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت: گزارش مدیریتی و تحلیلی دربارهٔ وضعیت آب در ایران و تهران
۱. مقدمه
هشدار اخیر رئیس‌جمهور درباره‌ی احتمال جیره‌بندی آب در تهران، تلنگری جدی است. این حرف فقط از کم‌بارشی نمی‌گوید، بلکه از کم‌مدیریتی و ناهماهنگی میان دستگاه‌ها سخن دارد. خشکسالی بخشی از واقعیت است، اما ریشه‌ی بحران در جایی عمیق‌تر است: مصرف بی‌ضابطه، اتلاف بالا، و بی‌اعتمادی به آمار و تصمیم علمی.
در این شرایط، باید باور کنیم که اگر باران نبارد، اندیشه باید ببارد؛ یعنی راه‌حل از آسمان نمی‌آید، از تدبیر ما می‌آید.
۲. چهره‌ی واقعی بحران
ایران هر سال در مجموع حدود ۱۲۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر دارد، اما بیش از ۸۰ درصد آن مصرف می‌شود؛ در حالی که در دنیا، حد مجاز برداشت حدود ۴۰ درصد است. این یعنی ما دو برابر طبیعت از سفره‌هایمان برداشت می‌کنیم.
بیش از نود درصد این آب در کشاورزی مصرف می‌شود. در حالی که بازده آبیاری در کشور حدود پنجاه درصد است؛ یعنی نیمی از آبی که از سد یا چاه بیرون می‌آید هرگز به ریشه‌ی گیاه نمی‌رسد. هدف منطقی و شدنی این است که ظرف چهار سال بازده را به حدود هفتاد و پنج درصد برسانیم.
در تهران وضعیت نگران‌کننده‌تر است. بارندگی امسال فقط ۱۳۶ میلی‌متر بوده، تقریباً نصف میانگین بلندمدت. سدهای لار، کرج و طالقان کمتر از سیزده درصد ذخیره دارند. اگر این روند ادامه پیدا کند، تا پایان پاییز پایتخت با کم‌آبی واقعی روبه‌رو می‌شود.
مصرف هر شهروند تهرانی روزانه میان ۲۸۰ تا ۳۵۰ لیتر است، در حالی که میانگین جهانی نزدیک به ۱۸۰ لیتر است. شبکه‌ی آب شهر هم سال‌هاست که فرسوده شده؛ حدود یک‌سوم آب تولیدشده در مسیر نشت می‌کند. فقط با ترمیم همین نشتی‌ها می‌توان نیاز آب دو میلیون نفر را در سال تأمین کرد.
۳. راه پیشِ‌رو
الف) گام‌های فوری
پیشنهاد نخست تشکیل «ستاد واکنش سریع آب تهران» است تا تصمیم‌ها یک‌دست و بدون تعارف گرفته شود.
در همین دوره‌ی کوتاه باید تلفات شبکه از ۳۳ درصد به حدود ۲۵ درصد کاهش یابد. پیمانکاران باید شبانه‌روزی کار کنند و دستگاه‌های نشت‌یاب در تمام مناطق فعال شوند.
جیره‌بندی اگر لازم است، باید هدفمند باشد؛ نه کورکورانه. مناطق پرمصرف محدودتر و مراکز حیاتی مانند بیمارستان‌ها در اولویت قرار گیرند.
در کنار این‌ها، اطلاع‌رسانی صادقانه ضروری است. مردم وقتی آمار واقعی سدها را بدانند، خودشان در کاهش مصرف همکاری می‌کنند. هدف واقع‌بینانه در سه ماه، کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی مصرف خانگی است.
ب) گام‌های میانی
در بازه‌ی دو ساله، اصلاح کشت در اطراف تهران و البرز می‌تواند بیست درصد مصرف کشاورزی را پایین بیاورد. باید کشت ذرت و یونجه جای خود را به گیاهان کم‌آب‌بر مثل زعفران و جو بدهد.
پساب تصفیه‌شده‌ی شهری هم می‌تواند برای آبیاری فضای سبز و صنایع استفاده شود تا آب سالم برای شرب بماند.
در همین زمان، نصب کنتورهای هوشمند و تعرفه‌ی پلکانی باید جدی گرفته شود تا میانگین مصرف شهری از ۳۰۰ لیتر در روز به حدود ۲۲۰ لیتر برسد.
ج) گام‌های بلندمدت
در افق ده‌ساله باید حکمرانی آب بازسازی شود. داده‌ها، تصمیم‌ها و منابع باید در یک نهاد واحد جمع شوند. سهم آب کشاورزی باید از نود درصد به شصت درصد کاهش یابد و بازده آبیاری تا هفتاد و پنج درصد بالا برود.
هم‌زمان باید سهم منابع غیربارشی مثل پساب و شیرین‌سازی به بیست و پنج درصد برسد. نوسازی شبکه‌ها، کنترل تبخیر از سدها و آموزش رفتار مصرفی در مدارس و رسانه‌ها باید جزو برنامه‌ی پایدار کشور شود.
۴. جمع‌بندی
تهران، نماد بحران آب ایران است؛ اما همین بحران می‌تواند نقطه‌ی تولد مدیریتی نو باشد. ما هنوز فرصت داریم، به شرط آن‌که از عدد و داده شروع کنیم و تا عمل ادامه دهیم.
باران شاید نیاید، اما اگر عقل و اراده ببارد، آینده خشک نخواهد بود.
ویراستار : دکتر مهتاب خیاط فراهانی
منابع
۱. Fanack Water (2024) – Water Resources in Iran: منابع تجدیدپذیر ≈ ۱۲۰ میلیارد مترمکعب، برداشت ۸۳٪.
۲. FAO Report (2023) – سهم کشاورزی از کل برداشت ≈ ۹۲٪.
۳. PMC Journal (2023) – مصرف خالص کشاورزی ≈ ۴۲٫۴۳ میلیارد مترمکعب.
۴. Tehran Times (2025) – بارش ۱۳۶ میلی‌متر، کاهش ۴۸٪.
۵. Iran Focus (2025) – ذخیرهٔ سدها کمتر از ۱۳٪ ظرفیت.
۶. ResearchGate (2024) – مصرف سرانهٔ تهران ۲۸۰–۳۵۰ لیتر در روز.
۷. Ontario Tech (2024) – تلفات شبکه ≈ ۳۳٪.
۸. LiveScience (2023) – فرونشست زمین تا ۲۵ سانتی‌متر در سال در دشت تهران. ۹.مقاله “تاثیر تغییرات اقلیمی بر ترکیب صادرات محصولات کشاورزی در ایران “مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی ‘دوره ۱۴ شماره ۱ مهتاب خیاط فراهانی
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
