عقبگرد دسته‌جمعی تورم

تصویر تورم آذرماه

بررسی گزارش مرکز آمار از تورم آذرماه نشان می‌دهد که تورم نقطه‌به‌نقطه با کاهش 1.1واحد درصدی نسبت به آبان‌ماه، به 31.4درصد رسیده است. منظور از تورم نقطه‌به‌نقطه درصد تغییر عدد شاخص قیمت نسبت به ماه مشابه سال قبل است.نگاهی به جزئیات تورم نقطه‌به‌نقطه کالاها نشان می‌دهد که در سومین ماه پاییز سال جاری تورم گروه مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها معادل 38درصد بوده است. یکی از نکات قابل توجه آن است که این گروه با داشتن ضریب اهمیت 36.1درصدی در سبد خانوار، نقش زیادی در چگونگی روند تورم ایفا می‌کند.

پس از گروه مسکن، گروه حمل‌و‌نقل تورم 31.5درصدی و گروه پوشاک و کفش با تورم 28.1درصدی پرچمداران تورم نقطه‌به‌نقطه در این ماه بوده‌اند. نگاهی به جزئیات تورم گروه حمل‌و‌نقل نیز نشان می‌دهد که دلیل افزایش تورم این گروه، خرید وسایل نقلیه یا به عبارتی افزایش قیمت خودرو بوده است. در آذرماه سال جاری تورم ماهانه با کاهش 0.8واحد درصدی نسبت به آبان‌ماه، به 2درصد رسیده است. نگاهی به جزئیات تورم ماهانه نشان می‌دهد که در این ماه سبزی‌ها و حبوبات با تورم 6.2درصدی، بیشترین تورم ماهانه را داشته‌اند. پس از سبزی‌ها و حبوبات، خرید وسیله نقلیه با تورم 5.1درصدی در رتبه بعدی قرار داد. سومین پرچمدار تورم ماهانه آذرماه نیز آب، برق و سوخت با تورم 3.6درصدی بوده است.

تورم یا گرانی؟

با وجود کاهشی بودن تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه، بسیاری از مردم معتقدند که تورم افزایشی بوده و قیمت بسیاری از کالاها گران است. برای درک این مساله باید مفاهیم «گرانی» و «تورم» را مورد بررسی قرار داد. می‌توان گفت گرانی به معنای افزایش قیمت یک یا چند کالا یا خدمات خاص است و معمولا ناشی از عواملی چون افزایش تقاضا، کاهش عرضه، یا تغییرات در هزینه‌های تولید است. برای مثال، افزایش قیمت خشکبار در آذرماه به دلیل تقاضای شب یلدا، مصداق گرانی است.اما تورم مفهومی کلان‌تر است و به معنای افزایش عمومی و مداوم سطح قیمت‌ها در یک دوره زمانی مشخص است. تورم بر اساس تغییرات شاخص قیمت کالاها و خدمات محاسبه می‌شود و کاهش یا افزایش آن نشان‌دهنده تغییرات کلی در قدرت خرید مردم و وضعیت اقتصادی کشور است. به عبارت دیگر، ممکن است گرانی برخی اقلام در دوره‌ای با کاهش کلی تورم همراه باشد. در‌حال‌حاضر نیز می‌توان گفت که در آذرماه سرعت افزایش قیمت کالاها نسبت به آبان‌ماه کاهش یافته است.

دسترسی به هدف تورمی امکان‌پذیر است؟

از دی‌ماه 1401 و پس از انتصاب محمدرضا فرزین به ریاست بانک مرکزی، دو هدف اصلی در سیاست‌های این بانک پیگیری شد؛ اولین هدف کنترل و ثبات نرخ ارز و هدف دوم، تقویت و تشدید برنامه‌های محدودکننده برای مدیریت ترازنامه‌ها بود. این سیاست‌ها باعث شد نرخ تورم به‌تدریج روند کاهشی به خود بگیرد. این کاهش تورم همزمان با کاهش نرخ رشد نقدینگی بود. با‌این‌حال نرخ رشد نقدینگی از 25درصد پایین‌تر نرفت و در آبان 1403 به 28.6درصد رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم از فروردین 1403 به بعد در کریدور 30 تا 33درصد ثابت ماند و روند کاهشی آن متوقف شد. به عبارت دیگر، پس از یک دوره کاهش قابل‌توجه، به نظر می‌رسد تورم به یک سطح مقاومتی رسیده که دیگر امکان کاهش بیشتر آن وجود ندارد. هدف‌گذاری بانک مرکزی آن بود که نرخ تورم تا پایان سال کمتر از 30درصد باشد. می‌توان گفت برای دستیابی به این هدف، میانگین تورم ماهانه در 12ماه سال جاری باید برابر یا کمتر از 2.2درصد باشد. با‌این‌حال میانگین تورم ماهانه در ایران از ابتدای سال جاری تا کنون 2.3درصد بوده است. بنابراین اگر قرار باشد هدف تورمی بانک مرکزی محقق شود میانگین نرخ تورم ماهانه در 3 ماه پایانی سال باید برابر یا کمتر از 1.6درصد باشد. در صورتی که میانگین تورم ماهانه تا پایان سال 2.3درصد باشد، تورم سالانه به 31.3درصد خواهد رسید.

وزنه سنگین تورم پردرآمدها

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضرایب اهمیت کالاهای خوراکی‌ و غیرخوراکی در دهک‌های مختلف متفاوت است. در واقع ضریب اهمیت کالاهای خوراکی، آشامیدنی‌ها و دخانیات در دهک‌های درآمدی پایین بیشتر و در دهک‌های بالای درآمدی کمتر است. معکوس همین وضعیت در مورد کالاهای غیرخوراکی و خدمات حاکم است. در واقع افرادی که درآمد کمتری دارند، نسبت بیشتری از درآمد خود را صرف خرید کالاهای خوراکی می‌کنند. این در حالی است که افراد پردرآمد بیشتر درآمد خود را صرف کالاهای غیرخوراکی و خدمات می‌کنند. در چنین شرایطی زمانی که محرک‌های اصلی تورم در گروه خدمات باشد، تورم پردرآمدها بیشتر و زمانی که وزن تورمی کالاهای خوراکی بیشتر باشد، کم‌درآمدها تورم بیشتری را تجربه می‌کنند. در آذرماه سال جاری نیز تورم سالانه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها 28.6درصد و تورم کالاهای غیرخوراکی 35.5درصد بوده است. در این ماه دهک نهم درآمدی با 32.9درصد، بیشترین تورم را در این ماه تجربه کرده است. دهک اول نیز با تورم 30درصدی، کمترین تورم را داشته است.