مهندس علی انوری مدیر مسئول متاص و عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : یادداشت تحقیقی درباره شکاف نوظهور میان توسعهیافتگی و توان جذب AI
هوش مصنوعی در دهه اخیر بهتدریج از یک فناوری تخصصی به «زبان مشترک اقتصاد دیجیتال» تبدیل شده است. اما سرعت نفوذ آن در کشورها یکسان نیست. درست مانند برق، اینترنت و گوشی هوشمند، اینبار نیز جهان شاهد شکلگیری شکافی جدید است:
شکاف میان کشورهایی که میتوانند از AI بهرهبرداری کنند و کشورهایی که صرفاً مصرفکننده باقی میمانند.
این یادداشت، ضریب نفوذ هوش مصنوعی را در سه طبقهبندی «توسعهیافته»، «درحالتوسعه» و «کمدرآمد» بررسی میکند و سپس الگوهای سنی، جنسیتی، شغلی، نوع مصرف، مهارتهای لازم برای استخدام و همچنین انواع هوش مصنوعی و کاربردهای هرکدام را جمعبندی میکند.
۱) نقشه جهانی توسعه و توانایی جذب AI
تقسیمبندی بانک جهانی (۲۰۲۵):
کمدرآمد (≈ توسعهنیافته) >> حدود ۱۲٪ کشورها
درآمد متوسط (≈ در حال توسعه) >> حدود ۴۸٪
درآمد بالا (≈ توسعهیافته) >> حدود ۴۰٪
اما نکته مهمتر از درآمد، آمادگی دیجیتال است. شاخص «Government AI Readiness Index» برای ۱۸۸ کشور نشان میدهد:
کشورهای توسعهیافته در صدر (آمریکا، انگلیس، سنگاپور، کرهجنوبی، کانادا، امارات)
کشورهای درحالتوسعهٔ متوسط به بالا در میانه (هند، برزیل، مالزی، ترکیه)
کشورهای کمدرآمد پایینترین سطح آمادگی (بسیاری از کشورهای آفریقایی)
این تفاوتها تأثیر مستقیم بر ضریب استفاده از ابزارهایی مثل ChatGPT، Midjourney و Copilot دارد.
۲) ضریب نفوذ هوش مصنوعی در مردم کشورها
۲.۱) استفاده از GenAI (چتجیپیتی، کلاود، میدجرنی و…)
بر اساس دادههای ۲۰۲۴–۲۰۲۵:
کشورهای توسعهیافته: حدود ۲۴٪ کاربران اینترنت از GenAI استفاده میکنند.
کشورهای درحالتوسعهٔ متوسط بالا: حدود ۵–۶٪
کشورهای متوسط پایین: حدود ۴–۵٪
کشورهای کمدرآمد: حدود ۱–۲٪
یعنی کشورهای ثروتمند، ۴ تا ۶ برابر بیشتر از کشورهای فقیر از GenAI استفاده میکنند.
علتها:
1) سطح دسترسی به اینترنت پرسرعت
2) سواد دیجیتال و اعتماد به فناوری
3) دسترسی به پرداختهای بینالمللی (برای نسخههای پولی)
4) نظام آموزشی منطبق با ابزارهای جدید
۳) الگوی سنی، جنسیتی و نوع مصرف
۳.۱) الگوی سنی
بیشترین استفاده: ۱۸ تا ۳۴ سال
کمترین استفاده: بالای ۴۵ سال
شکاف نسلی در برخی کشورها تا سه برابر
نسل جوان هوش مصنوعی را ابزار طبیعی زندگی روزمره میداند: حل تمرین، تولید محتوا، نوشتن رزومه، کدنویسی، یادگیری و سرگرمی.
۳.۲) الگوی جنسیتی
در اغلب کشورها:
مردان ۱۰–۱۵٪ بیشتر از زنان از GenAI استفاده میکنند.
علت: شکاف سواد دیجیتال، اعتماد کمتر زنان به فناوریهای جدید، گرایش به حوزههای کمفنیتر.
این شکاف یک خطر جدید است:
هوش مصنوعی اگر نابرابر استفاده شود، شکاف جنسیتی را عمیقتر میکند.
۳.۳) نوع مصرف AI در میان مردم
نوشتن (گزارش، ایمیل، رزومه، مقاله)
یادگیری و آموزش (توضیح مفاهیم، حل تمرین، خلاصهسازی)
کدنویسی و اشکالزدایی
تولید تصویر/پوستر/ویدیو
ترجمه و تحلیل متن
برنامهریزی فردی (مالی، تغذیه، ورزش، زمانبندی)
۴) ضریب نفوذ AI در کسبوکارها و دولتها
۴.۱) کسبوکارها
طبق McKinsey و Stanford AI Index:
۸۸٪ سازمانهای دنیا حداقل در یک بخش از AI استفاده میکنند.
بیشترین استفادهها:
اتوماسیون اداری
تحلیل داده و پیشبینی
فروش و بازاریابی هوشمند
توسعه نرمافزار
خدمات مشتری
۴.۲) دولتها
کشورهای توسعهیافته AI را در این حوزهها فعال کردهاند:
استعلام و خدمات دولتی
مدیریت ترافیک، انرژی، بحران
سلامت عمومی
مالیات و گمرک
در کشورهای درحالتوسعه، استفاده بیشتر «موردی» و بدون معماری واحد است.
۵) بازار کار: آیا آشنایی با AI برای استخدام ضروری است؟
پاسخ کوتاه: بله، در بسیاری از حوزهها این مهارت تبدیل به الزام شده است.
۵.۱) مشاغلی که بدون AI نمیتوان رقابت کرد
برنامهنویسی، تحلیل داده، BI، علوم کامپیوتر
بازاریابی دیجیتال
تولید محتوا
رسانه و خبر
مشاوره مدیریت
طراحی محصول دیجیتال
تحقیقات بازار و تحلیل سیاستی
اینجا «مهارت AI» دیگر انتخابی نیست؛ استاندارد کار است.
۵.۲) مشاغلی که بهزودی وابسته میشوند:
معلمان، اساتید، پژوهشگران
پزشکان و کادر درمان
مدیران ارشد و میانی
کارشناسان حقوقی
مدیران منابع انسانی
۵.۳) مشاغلی که فعلاً AI جایگزینپذیری مستقیم ندارد اما پشت صحنه تحول یافته:
خدمات حضوری
کارهای ساختمانی
حملونقل عملیاتی
صنایع دستی و برخی مهارتهای تجربی
اما حتی در این حوزهها نیز برنامهریزی، حسابداری، مدیریت، خرید، انبارداری و… در حال AI-محور شدن است.
۶) انواع هوش مصنوعی و کاربردهای هرکدام
یک طبقهبندی کاربردی برای کسبوکارها:
۶.۱) یادگیری ماشین (Machine Learning)
پیشبینی، طبقهبندی، نمرهدهی
کاربرد: اعتبارسنجی، پیشبینی فروش، کشف تقلب، قیمتگذاری
۶.۲) یادگیری عمیق (Deep Learning)
کار با تصویر، صدا، زبان
کاربرد: تشخیص چهره، تشخیص عیب، ترجمه، مدلهای بزرگ زبانی
۶.۳) پردازش زبان طبیعی (NLP)
درک و تولید متن
کاربرد: چتبات، تحلیل احساسات، خلاصهسازی اسناد
۶.۴) بینایی ماشین (Computer Vision)
تحلیل تصویر و ویدیو
کاربرد: کنترل کیفیت، نظارت صنعتی، شمارش افراد، OCR
۶.۵) سیستمهای پیشنهاددهنده (Recommender Systems)
پیشنهاد فیلم، محصول، خبر
قلب تجارت الکترونیک و شبکههای اجتماعی
۶.۶) هوش مصنوعی مولد (Generative AI)
تولید متن، تصویر، صدا، ویدیو، کد
کاربرد: محتواسازی، طراحی محصول، کمکبرنامهنویس، مارکتینگ
۶.۷) سیستمهای خودگردان و روباتیک
تصمیمگیری و حرکت
کاربرد: خودرو خودران، پهپاد، روبات صنعتی
۷.) جمعبندی:
ضریب نفوذ AI، معیار جدید توسعهیافتگی؛
در دنیای امروز، توسعهیافتگی دیگر فقط به درآمد، GDP یا صادرات وابسته نیست.
مهمترین نشانهٔ توسعه در ۲۰۳۰ این خواهد بود:
چه بخشی از جامعه و کسبوکارهای یک کشور توانستهاند هوش مصنوعی را در زندگی و تولید بهکار بگیرند؟
از این زاویه:
کشورهای توسعهیافته >> AI بخشی از زیرساخت ملی شده است.
کشورهای درحالتوسعه >> فرصت جهش وجود دارد، اما خطر عقبماندگی شدید نیز هست.
کشورهای کمدرآمد >> کمترین سطح استفاده؛ شکاف دیجیتال جدید در حال عمیق شدن است.
این شکاف در سالهای آینده، تعیینکننده مهاجرت، فرصت شغلی، تولید، رقابت صنعتی و حتی قدرت سیاسی کشورها خواهد بود.
منابع اصلی مورد استفاده
Stanford AI Index (2024–2025) – معتبرترین گزارش جهانی درباره وضعیت و روندهای هوش مصنوعی.
McKinsey Global AI Survey (2024–2025) – آمار استفاده شرکتها از AI و کاربردهای اصلی آن.
Oxford Insights – Government AI Readiness Index (2023–2024) – شاخص آمادگی ۱۸۸ کشور برای هوش مصنوعی.
World Bank Data & ChatGPT Usage Study (2024) – الگوی استفاده مردم از GenAI در کشورها و طبقهبندی درآمدی.
Deloitte GenAI Adoption Report (2023–2024) – شکاف سنی و جنسیتی در استفاده از هوش مصنوعی.
Eurostat AI Use in Enterprises (2023–2024) – آمار رسمی اروپا درباره نفوذ AI در کسبوکارها.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
