بازارهای مالی و سرمایه‌ای جهان در سال‌های اخیر با تحولات چشمگیری در حوزه تکنولوژی و معرفی ابزارهای نوین مالی مواجه شده‌اند. این تحولات توانسته‌اند ماهیت و ساختار این بازارها را دگرگون کرده و روش‌های نوینی برای سرمایه‌گذاری، مدیریت ریسک و کسب سود ارائه دهند. بازار سرمایه کشور ما نیز به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد، نیازمند همگام شدن با این تحولات و به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید و ابزارهای مالی مدرن است تا بتواند نقشی موثر در رشد اقتصادی ایفا کند و به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی فرصت‌های متنوعی ارائه دهد.
در سال‌های اخیر وضعیت بازار سرمایه کشور با چالش‌هایی مواجه بوده است؛ از رکود و کاهش حجم معاملات گرفته تا رقابت روزافزون بازارهای نوظهوری همچون رمزارزها که جذابیت و سهم بیشتری از سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده‌اند. این چالش‌ها، بازار سرمایه ما را نیازمند بازنگری‌های اساسی و تقویت زیرساخت‌ها می‌کند چراکه بدون توجه به روندهای جهانی، این بازار نمی‌تواند به‌عنوان گزینه‌ای مطلوب برای سرمایه‌گذاران باقی بماند.
به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان صنعت ، در این یادداشت تمرکز بر اهمیت استفاده از تکنولوژی‌های نوین در بازار سرمایه و ابزارهای جدیدی است که می‌توانند به رشد و پویایی این بازار کمک کنند. ما قصد نداریم به وضعیت روز بازار سرمایه یا مسائل اقتصادی کلان پرداخته و آنها را تجزیه‌وتحلیل کنیم بلکه می‌خواهیم به نوآوری‌هایی بپردازیم که در بسیاری از بازارهای مالی بین‌المللی به کار گرفته شده و در بازار ما هنوز به‌خوبی معرفی نشده‌اند. این نوآوری‌ها می‌توانند ضمن افزایش جذابیت بازار به آن عمق و تنوع بیشتری بخشند.
در ادامه به سه محور اصلی که می‌توانند بازار سرمایه ایران را با نیازهای روز بازارهای جهانی همگام کنند، پرداخته می‌شود: تعریف و بازنگری نقش کارگزاران در بازار سرمایه، توسعه ابزارهای نوین مالی و همچنین به‌کارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای مانند بلاکچین و توکنایز کردن دارایی‌ها.
بازنگری در نقش و کارکردهای کارگزاران در بازار سرمایه
کارگزاران همواره به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی بازار سرمایه، نقشی حیاتی در تسهیل معاملات و ارائه خدمات مالی به سرمایه‌گذاران ایفا کرده‌اند. با این حال ساختار و مدل کسب‌وکار کارگزاران در ایران نسبت به آنچه در بازارهای پیشرفته جهانی شاهد آن هستیم، نیازمند تغییرات اساسی است. اخیراً صورت‌های مالی کارگزاری‌ها در سامانه کدال منتشر شد که نشان‌دهنده تاثیرات منفی یک بازار کم‌تحرک و کم‌معامله بر عملکرد مالی این نهادهاست. کارگزاران در حال حاضر به‌صورت مستقیم به هسته معاملات متصل می‌شوند و تمامی معاملات در یک فضای بدون اسپرد (Spread) انجام می‌گیرد در حالی که در بازارهای جهانی، کسب درآمد کارگزاران از طریق دو منبع اصلی تعریف شده است: اسپرد داخلی و کارمزد معاملاتی.
در ساختارهای بین‌المللی، یکی از عوامل مهمی که مشتریان برای انتخاب کارگزار خود در نظر می‌گیرند، کارمزد پایین و خدمات متمایز است. متاسفانه در ایران، کارگزاران تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و بیش از ۱۱۰ کارگزاری فعال عمدتا به دلیل ارتباطات شخصی یا معرفی انتخاب می‌شوند. این عدم تنوع باعث شده که بازار از ایجاد رقابت کیفی محروم بماند و توسعه در صنعت کارگزاری به کندی صورت گیرد. به‌عبارتی نبود تنوع در خدمات و رقابت، سرمایه‌گذاران را از انتخاب کارگزار بر‌اساس کیفیت خدمات محروم کرده و انتخاب‌ها معمولا بر مبنای روابط و تبلیغات انجام می‌شود.
برای بهبود این وضعیت، نیازمند بازنگری در قوانین و مقررات مربوط به کارگزاران هستیم. ایجاد فضای رقابتی می‌تواند به افزایش کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌ها کمک کند. قانونگذار باید به بررسی و بازنگری دقیق در این بخش بپردازد تا با ارائه قوانین جدید، انگیزه بیشتری برای توسعه و تمایز خدمات میان کارگزاری‌ها فراهم شود. به این ترتیب کارگزاران می‌توانند از مزیت‌های رقابتی مانند کاهش کارمزد، ارائه خدمات دیجیتال و ارتقای تجربه مشتریان برخوردار شوند.
توسعه ابزارهای نوین مالی و افزایش دسترسی به آنها
در بازار سرمایه ایران ابزارهای نوین مالی به‌خوبی معرفی نشده و در دسترس عموم قرار نگرفته‌اند. به‌عنوان نمونه ابزار اختیار استاندارد چند سال پیش در بازار معرفی و دستورالعمل‌های مناسبی برای آن تدوین شد. این ابزار توانست تا حدودی بازار را به سمت بلوغ بیشتری سوق دهد اما عدم وجود زیرساخت‌های نرم‌افزاری مناسب موجب شده که امکان دسترسی به آن تنها از طریق بسترهای آنلاین کارگزاری‌ها فراهم باشد و کاربران از ایستگاه‌های معاملاتی دسترسی محدودی به آن داشته باشند.
این محدودیت در کنار تعریف سقف‌های مشخص برای نمادهای اختیار استاندارد و محدودسازی صندوق‌های درآمد ثابت از فعالیت در این بازار، توان بالقوه این ابزار مالی را کاهش داده و باعث شده که بازار نتواند از تمامی مزایای آن بهره‌مند شود. در صورتی که زیرساخت‌های لازم برای گسترش دسترسی به این ابزار فراهم شود و امکان معامله آن از طریق بسترهای مختلف و بدون محدودیت وجود داشته باشد، می‌توان شاهد رشد حجم معاملات و همچنین افزایش عمق بازار بود. این موضوع می‌تواند به ویژه برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و نهادی که از ابزارهای پیچیده برای پوشش ریسک استفاده می‌کنند، مفید باشد.
یکی دیگر از ابزارهای مهم که متاسفانه در بازار سرمایه ایران به‌خوبی معرفی و توسعه نیافته، ابزار فروش تعهدی (Short Selling) است. این ابزار امکان کسب سود در بازارهای نزولی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند و می‌تواند به ایجاد بازاری دوطرفه کمک کند. با استفاده از این ابزار، سرمایه‌گذاران و معامله‌گران می‌توانند در شرایط رکود یا افت بازار نیز از کاهش قیمت سهام سود ببرند. این ویژگی نه‌تنها می‌تواند جذابیت بازار را افزایش دهد بلکه کارگزاران نیز از طریق کارمزدهای بیشتر در بلندمدت به سود بیشتری دست خواهند یافت.
در صورتی که ابزارهایی نظیر فروش تعهدی و اختیار استاندارد به‌طور کامل در دسترس سرمایه‌گذاران قرار گیرند و از طریق بسترهای مختلفی عرضه شوند، می‌توان گفت بازار سرمایه ایران ابزارهای لازم برای پوشش ریسک و افزایش سودآوری را در اختیار دارد. این امر نه‌تنها به توسعه بازار کمک می‌کند بلکه به جذب سرمایه‌گذاران جدید و تقویت جذابیت بازار سرمایه نیز منجر خواهد شد.
تلفیق تکنولوژی‌های نوین مالی با بازار سرمایه
در دنیای امروز، تکنولوژی‌های نوینی همچون بلاکچین، توکنایز کردن دارایی‌ها و ابزارهای مرتبط با سکیوریتیزیشن (Securitization) به شدت مورد توجه بازارهای مالی قرار گرفته‌اند. این تکنولوژی‌ها قابلیت تغییرات بنیادی در بازار سرمایه را دارند و می‌توانند امکاناتی جدید و منعطف برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند. با استفاده از بلاکچین امکان ارائه توکن‌های مبتنی بر دارایی‌ها فراهم می‌شود که این امر می‌تواند دسترسی عموم مردم به سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی مانند املاک و مستغلات، کالاها و دارایی‌های با ارزش بالا را فراهم کند. به‌علاوه، استفاده از بلاکچین می‌تواند شفافیت و امنیت معاملات را افزایش دهد و امکان نظارت بهتر و کاهش تقلب را فراهم کند.
توسعه توکنایز کردن دارایی‌ها (Tokenization) همچنین می‌تواند به ایجاد دارایی‌های دیجیتالی مبتنی بر دارایی‌های واقعی منجر شود. این روش به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا به‌صورت دیجیتال و با سرمایه‌های کمتری در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنند. توکنایز کردن دارایی‌ها می‌تواند بازار را برای سرمایه‌گذاران خرد و کوچک نیز جذاب‌تر کند و راهی برای جذب سرمایه‌های جدید به بازار سرمایه باشد.
سکیوریتیزیشن نیز به عنوان ابزاری برای تبدیل دارایی‌های سنتی به دارایی‌های قابل معامله در بازارهای مالی می‌تواند به جذب سرمایه بیشتر کمک کند. در صورتی که این ابزارها با موفقیت در بازار سرمایه پیاده‌سازی شوند، امکان ایجاد ابزارهای مالی جدید و متنوع‌تری فراهم می‌شود که در نتیجه آن، بازار سرمایه از تنوع و عمق بیشتری برخوردار خواهد شد.
در این راستا پیشنهاد می‌شود که سازمان بورس و نهادهای قانونگذار اولیه علاقه‌مندی خود را به مطالعه و بررسی تکنولوژی‌های نوین مالی نشان دهند. واحدهای تحقیق و توسعه سازمان بورس و بورس‌ها می‌توانند با انجام مطالعات ابتدایی و توسعه دانش در این حوزه‌ها، راهی برای تصمیم‌گیری صحیح و آینده‌نگرانه فراهم کنند. در صورت تحقق این موارد، بازار سرمایه ایران می‌تواند به یک بستر جذاب و رقابتی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل شود و جذابیت خود را باز یابد.
چه باید کرد؟
بازار سرمایه ایران با چالش‌های متعددی روبه‌روست که برخی از آنها به ساختارهای سنتی و بعضی به نبود تنوع در ابزارها و خدمات بازمی‌گردد. در صورتی که به مسائل ذکر شده به‌طور جدی پرداخته شود و زیرساخت‌های لازم برای توسعه ابزارهای مالی نوین و به‌کارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته فراهم گردد، بازار سرمایه ایران می‌تواند جذابیت و پویایی گذشته خود را بازیابد و به‌عنوان بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری معرفی شود.
در غیر این صورت این بازار ممکن است رقابت را به بازارهای نوظهوری همچون کریپتوکارنسی واگذار کند زیرا در این بازارهای جدید، ابزارهای نوین مالی به‌طور کامل و ساختارمند عرضه می‌شوند و بسیاری از صرافی‌ها حتی در داخل کشور با استفاده از این ابزارها، بسترهای معاملاتی جذابی را برای مشتریان خود فراهم کرده‌اند. این مساله تاسف‌بار است که با وجود دستورالعمل‌های مصوب در حوزه ابزارهای نوین مالی، عدم وجود زیرساخت‌های اجرایی و عملیاتی باعث شده که بازار سرمایه ایران از بهره‌مندی کامل از این ابزارها محروم بماند. اگر می‌خواهیم که بازار سرمایه کشور ما به رقابت با بازارهای جهانی ادامه دهد و جایگاه خود را در بین سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی حفظ کند باید به‌طور جدی به تکنولوژی‌های نوین و ابزارهای مالی مدرن توجه کرده و زیرساخت‌های لازم را برای اجرای آنها فراهم کنیم.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
