دشت قزوین به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی و صنعتی کشور، طی دهه‌های اخیر با چالش‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای مواجه شده است. در چهار مقاله‌ی پیشین [1] [2] [3] [4]، آلودگی‌های آب، خاک، هوا و نقش عوامل انسانی و صنعتی توسط نوراله قربانی، مدرس دانشگاه و عضو شورای سردبیری «اقتصاددان» بررسی شد. اکنون در این مقاله، تمرکز بر راهکارهای مدیریتی برای مهار و کاهش منابع آلاینده است؛ زیرا تا زمانی که منشأهای اصلی آلودگی کنترل نشوند، هرگونه تلاش برای بهبود شرایط اکولوژیک و بازگرداندن دشت به وضع مطلوب، با شکست مواجه خواهد شد.
منابع اصلی آلودگی و راهکارهای مدیریتی
۱- نیروگاه حرارتی شهید رجایی
منابع آلودگی:
الف- انتشار گازهای گلخانه‌ای (CO₂، NOx و SO₂) و ذرات معلق
ب- مصرف بالای آب برای خنک‌سازی و دفع پساب‌های شور و آلوده به فلزات سنگین
ج- تشکیل «ابر سفید» ناشی از بخارات و آلاینده‌ها که بر اقلیم محلی دشت قزوین اثر گذاشته و تغییراتی در بارش و دما ایجاد کرده است [5].
نکات کلیدی:
الف- مصرف گازوئیل و نفت بجای گاز
ب-نگهداری و تعویض نامنظم فیلترها در سال‌های اخیر باعث افزایش محسوس آلودگی شده است [6] [7].
ج – اتکا به نیروگاه حرارتی در حالی که ظرفیت بالایی برای نیروگاه‌های خورشیدی و بادی وجود دارد.
د- ایجاد مشکلات زیست‌محیطی با استفاده از سوخت‌های فسیلی و تشدید وابستگی به منابع ناپایدار [8].
راهکارها:
الف- الزام مدیران مربوطه به جایگزینی سوخت گاز بجای سوخت مایع، همانند نیروگاه‌های استان البرز، مرکزی و … .
ب- ارتقای سیستم‌های کنترل آلودگی هوا با پایش منظم و نصب فیلترهای پیشرفته و گوگردزدا.
ج – جایگزینی بخشی از ظرفیت نیروگاه با انرژی خورشیدی و بادی.
د- استفاده از سیستم‌های خنک‌سازی خشک یا مدار بسته برای کاهش برداشت آب.
۲- صنایع بزرگ (سیمان آبیک، ایران‌خودرو، صنایع شیمیایی و فلزی)
منابع آلودگی:
الف- انتشار ذرات معلق، گازهای گوگردی و نیتروژنی
ب- تولید پسماندهای صنعتی و پساب‌های آلوده به فلزات سنگین
راهکارها:
الف- اجرای الزامات پایش آنلاین آلاینده‌ها و اتصال آن به سامانه‌های محیط‌زیست [9].
ب- الزام صنایع به بازچرخانی پساب صنعتی و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی.
ج- الزام دولت در بکارگیری فناوری تولید پاک‌تر و جایگزینی سوخت مازوت با گاز طبیعی یا انرژی‌های نو [10].
۳- مرغداری‌ها و دامداری‌های صنعتی
منابع آلودگی:
الف- آلودگی هوا و کاهش کیفیت زندگی ساکنان مناطق اطراف از طریق انتشار بوهای نامطبوع و گازهای متان و آمونیاک [11].
ب- افزایش نیترات و فسفات و تهدید سلامت عمومی در نتیجه‌ی نفوذ فضولات به آب‌های زیرزمینی [12].
ج- کاهش کیفیت ظاهری محیط و ایجاد اثرات بصری منفی با انتشار گازها و ذرات معلق.
مسئولیت مالکین و مدیران:
الف- کنترل و کاهش انتشار بو و پساب توسط مالکین و پذیرش مسئولیت قانونی در جبران خسارت.
ب- رعایت استانداردهای محیط‌زیستی (مانند ISO 14001 و استانداردهای ملی حفاظت از محیط زیست).
ج- گزارش‌دهی مستمر به سازمان محیط‌زیست و پایش منظم آلاینده‌ها.
راهکارها و سیستم‌های استاندارد:
الف- مدیریت فضولات و تبدیل آن به کمپوست یا بیوگاز به‌جای رهاسازی مستقیم.
ب- احداث حوضچه‌های استاندارد برای جمع‌آوری فضولات و جلوگیری از نفوذ شیرابه به خاک و آب زیرزمینی.
ج- استفاده از فیلترها، سیستم‌های تهویه صنعتی و پوشش حوضچه‌ها برای کنترل بو.
د- اعمال محدودیت شعاعی و فاصله‌گذاری مناسب برای احداث مرغداری‌ها و دامداری‌ها نسبت به مناطق مسکونی و روستاها [13].
ه- نصب حسگرهای آنلاین برای پایش و اندازه‌گیری بو، آمونیاک، متان و ذرات معلق و ارسال داده‌ها به سامانه‌های محیط‌زیست.
۴- پمپ‌بنزین‌ها و حمل‌ونقل
منابع آلودگی:
الف- انتشار بخارات بنزین (VOCها)
ب- آلودگی خاک ناشی از نشت سوخت و آلودگی هوا از ترافیک
راهکارها:
الف- نصب سامانه‌های جمع‌آوری بخارات بنزین (VRU).
ب- نوسازی ناوگان حمل‌ونقل و استفاده از خودروهای گازسوز یا برقی.
ج- پایش مستمر خاک و اجرای طرح‌های ایمن‌سازی مخازن [14].
۵- فاضلاب شهری و روستایی
منابع آلودگی:
الف- تخلیه‌ی مستقیم فاضلاب به آب‌های سطحی و زیرزمینی
ب- افزایش نیترات و فسفات
راهکارها:
الف- توسعه و تکمیل شبکه‌ی جمع‌آوری و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب.
ب- استفاده از پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز و اراضی غیرخوراکی.
ج- اجرای طرح‌های بازچرخانی آب در صنایع و مجتمع‌های مسکونی [15].
۶- بخش کشاورزی
منابع آلودگی:
مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات
راهکارها:
الف- آموزش کشاورزان در زمینه‌ی کوددهی متعادل و مدیریت تلفیقی آفات.
ب- ترویج استفاده از کودهای آلی و زیستی.
ج- پایش نیترات آب‌های زیرزمینی و اعمال محدودیت در مناطق بحرانی [16].
۷- مراکز نظامی
منابع آلودگی:
پساب‌های صنعتی و شیمیایی
راهکارها:
الف- پایش منظم پساب‌ها.
ب- اعمال استانداردهای محیط‌زیستی.
ج- بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی در مدیریت زیست‌محیطی [17] [18].
جمع‌بندی
تمرکز این مقاله بر ارائه‌ی راهکارهای مدیریتی برای مهار منابع آلاینده‌ی دشت قزوین بود. تجربه‌های جهانی نشان داده که موفقیت نیازمند ترکیب سیاست‌گذاری، فناوری نوین و مشارکت محلی است. اصلاح مصرف آب و انرژی و تغییر الگوی کشت در آینده ضروری است، اما گام نخست، مهار آلودگی‌ها و جلوگیری از تخریب بیشتر است.
ویراستار : دکتر مهتاب خیاط فراهانی
منابع درون‌متنی
1- قربانی، ن. (۱۴۰۴). دشت حاصلخیز قزوین در محاصره آلاینده‌ها: کلیات. اقتصاددان.
2- قربانی، ن. (۱۴۰۴). دشت حاصلخیز قزوین در محاصره آلاینده‌ها: آلودگی منابع آب. اقتصاددان.
3- قربانی، ن. (۱۴۰۴). دشت حاصلخیز قزوین در محاصره آلاینده‌ها: آلودگی هوا. اقتصاددان.
4- قربانی، ن. (۱۴۰۴). دشت حاصلخیز قزوین در محاصره آلاینده‌ها: آلودگی خاک. اقتصاددان.
5- World Bank. (2020). Environmental Performance of Thermal Power Plants.
6- سازمان محیط‌زیست ایران. (۱۳۹۹). گزارش وضعیت محیط‌زیست استان قزوین. تهران.
7- مؤسسه تحقیقات خاک و آب. (۱۳۹۸). آلودگی منابع آب زیرزمینی در دشت قزوین. قزوین.
8- REN21. (2022). Renewables 2022 Global Status Report.
9- وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب ایران. (۱۴۰۰). گزارش بهره‌برداری آب در صنایع و نیروگاه‌های حرارتی استان قزوین.
10- UNEP. (2019). Guidelines for Cleaner Production in the Cement Industry.
11- دانشگاه علوم پزشکی قزوین. (۱۳۹۹). اثرات آلودگی هوا بر سلامت ساکنان روستاهای اطراف نیروگاه شهید رجایی.
12- EPA. (2021). Emissions from Animal Feeding Operations.
13- FAO. (2018). Livestock Environmental Assessment and Performance (LEAP).
14- European Environment Agency. (2020). Air Pollution from Transport and Fuel Stations.
15- WHO. (2019). Wastewater Reuse and Public Health.
16- FAO. (2020). Fertilizer and Nutrient Management Guidelines.
17- NATO. (2017). Environmental Protection in Military Operations.
18- US Department of Defense. (2021). Sustainable Practices in Military Bases.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
