در جنگ بزرگ اعراب با اسرائیل در 1973، کشورهای عرب صادرکننده نفت تصمیم گرفتند آمریکا و دیگر کشورهای متحد اسرائیل را با تحریم صادرات نفت زیر فشار قرار دهند. در آن دوره کشورهای بزرگ عرب به ویژه کشورهای بزرگی مثل مصر واردکننده گندم از آمریکا و غرب بودند. رهبران غرب برای تلافی تحریم نفت اعراب تاکید کردند صادرات گندم را به این کشورها در دستور کار قرار می‌دهند. در آن سال‌ها جمله «پیمانه در برابر بشکه» در جهان سیاست مشهور شد. پس از آن بود که کشورهای واردکننده گندم به سوی خودکفایی در تولید این محصول استراتژیک رفتند و کشورهای غربی نیز ذخیره کردن نفت را در دستور کار قرار دادند. به این ترتیب بود که خودکفایی در تولید موادغذایی به ویژه گندم در شمار قابل‌اعتنایی از کشورها به یک اصل سیاسی- اقتصادی تبدیل شد.
انقلاب اسلامی و گندم
به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ، استقرار نظام جمهوری اسلامی در بهمن 1357 به جای رژیم شاهی دگرگونی‌های بنیادین در جای‌جای اندیشه‌ها و ذهن‌ها و نیز تصمیم‌ها و اقدام‌ها برجای گذاشت. بخش عمده‌ای از تحولات در سال‌های پس از پیروزی انقلاب بهمن 1357 و مستقر شدن نظام جمهوری اسلامی به این دلیل بود که رهبری انقلاب نگاهش به جهان نگاه تضاد بود. رهبری انقلاب اسلامی باورش این بود که ایران در منطقه ناامنی زندگی می‌کند و نیز باور داشت که خصومت غرب با ایران ادامه‌دار خواهد بود. این نگاه تضاد اما در عمل به رخدادهای مهمی در عرصه‌های گوناگون منجر شد. یکی از مهم‌ترین محل‌های درگیری احتمالی میان غرب و ایران از نظر رهبران سیاسی و اقتصادی این بود که ممکن است ایران در محاصره اقتصادی قرار بگیرد و در این محاصره ممکن است از فروش مواد غذایی به ویژه گندم به ایران جلوگیری شود.
این‌گونه بود که وزیران کشاورزی ایران هنگامی مقبولیت می‌یافتند که قول خودکفایی در گندم بدهند و برای رسیدن به این هدف امکانات موجود را بسیج و سیاست‌های تشویقی تدوین کنند. حالا و پس از سپری شدن 44سال زراعی از انقلاب اسلامی هنوز این نگاه وجود دارد و دولت‌های ایران خود را موظف می‌دانند که با سیاست‌های تشویقی به هدف راهبردی خودکفایی در گندم برسند.
کار آسانی نیست
باتوجه به اصرار راهبردی رهبران انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نسبت به خودکفایی در تولید گندم اما آمارهای ارائه‌شده از سوی نهادهای اصلی تولید آمار نشان می‌دهد ایران جز در یکی، دو سال که جشن خودکفایی گندم گرفته است، توانایی تولید گندم به اندازه‌ای که نیاز به واردات نداشته باشد را ندارد. کارشناسان و فعالان حوزه زراعت باور دارند که آب و هوای ایران و نیز سازمان تولید زراعی در کشور توانایی کافی ندارد تا میزان تولید را با توجه به میزان مصرف به خودکفایی برساند.
واقعیت این است که ایران یکی از کشورهای نیمه‌خشک و کوهستانی است و میانگین بارندگی آن نزدیک به 33درصد بارندگی در جهان است. علاوه بر این همین میزان باران نیز در فصل‌های مناسب نمی‌بارد و در محل‌های مورد نیاز نیست. به طور مثال، در حالی که خاک سیستان‌وبلوچستان برای کشت گندم بسیار مساعد است اما بارندگی مناسب در این داستان دیده نمی‌شود. در کل نیز به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی در سه دهه تازه‌سپری‌شده راه را برای خودکفایی گندم بسته است.
سازمان زراعتی
در سال 1341 بود که محمدرضا پهلوی شاه دوم سلسله پهلوی اصول انقلاب سفید را اعلام کرد. تقسیم اراضی کشاورزی مالکان بزرگ یکی از اصول انقلاب سفید بود که به نام «اصلاحات ارضی» مشهور شد. در صورتی که اصلاحات ارضی را به لحاظ اجتماعی- سیاسی بررسی کنیم شاید جایگزین شدن مدیران دولت به جای مباشران و ارباب‌ها اتفاق مناسبی باشد اما اصلاحات ارضی به لحاظ اقتصادی یک مصیبت تمام‌عیار بود. به این معنی که اراضی بزرگ زراعی مالکان بین روستانشینان تقسیم شد و اراضی خرد و پراکنده به کشاورزان رسید.پس از سپری شدن نزدیک به 62سال از اصلاحات ارضی و به دلیل قانون ارث در ایران، اراضی زراعی به شدت کوچک و خرد شده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد در ایران نزدیک به 4میلیون بهره‌بردار زراعی فعالیت می‌کنند. فراوانی بهره‌برداران از زمین زیر 10هکتار است. 70درصد اراضی زراعی کمتر از 5هکتار وسعت دارند. با توجه به اینکه زیرسازی مدرن برای رساندن آب به مزرعه نیز بسیار دیر انجام شده و هنوز روش بیشتر کشاورزان برای آبیاری غرقابی است و با توجه به خرد و پراکنده بودن اراضی، زراعت در ایران از تکنولوژی روز استفاده نمی‌کند. علاوه بر این در شرایط فعلی بیشترین بهره‌برداران اراضی زراعی خرد و کوچک و پراکنده را مردانی در سن بالا و بی‌سواد تشکیل می‌دهند که توانایی کافی برای کشاورزی اصولی را ندارند.
سیاست‌های تشویقی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357، شرایط برای رسیدن به خودکفایی در راس هرم رهبری کشور آماده شد و این پدیده به مثابه یک ضرورت تمام‌عیار ارائه و در دستور کار قرار داده شده است. پس از پیروزی انقلاب اما ایران دو بار جشن خودکفایی برگزار کرده است که شوربختانه این جشن‌ها خیلی زود به حالت عادی برگشت و واردات گندم از سر گرفته شد. رییس بنیاد ملی گندمکاران می‌گوید دو عامل اساسی شامل قیمت مناسب خرید تضمینی گندم و شرایط مساعد آب و هوایی و بارش در خودکفایی گندم موثرند. کارشناسان باور دارند خرید قیمت تضمینی به بودجه دولت وصل شده است که هر سال با کسری بودجه مواجه می‌شود و نیز بارش باران به سخاوت آسمان گره خورده است که متاسفانه ایران با خشکسالی روبه‌رو است.
شرایط امروز
در حالی که دولت سیزدهم بارها و بارها بر طبق خودکفایی زده و این را می‌خواسته جا بیندازد که دولت دوازدهم به خودکفایی باور نداشت و ما باور داریم و به خودکفایی رسیده‌ایم اما پرداخت پول کشاورزان با دشواری مواجه شده است.
دولت سیزدهم زیر فشار گندمکاران و تشکل‌های مربوطه و نیز با راهبرد خرید محبوبیت، قیمت تضمینی گندم را با افزایش‌های بالا تعیین کرد. به‌طور مثال برای خرید هر کیلو گندم کشاورزان در سال زراعی گذشته عدد نزدیک به 20هزار تومان لحاظ شد. دولت برای خرید گندم کشاورزان باید امسال 210هزار میلیارد تومان پرداخت می‌کرد. حالا و در شرایطی که کشاورزان گندمکار باید کود، سم، بذر و دیگر کالاهای مورد نیاز برای کشت تازه و به ویژه کشت پاییزه را شروع کنند، عدم پرداخت 40هزار میلیارد تومان از بهای گندم فروخته‌شده کشاورزان کار را به بدترین وضعیت رسانده است. مجادله این روزهای دولت با نمایندگان مجلس بر سر تامین منابع مورد نیاز امسال و سال بعد کار را سخت کرده است. محمدباقر قالیباف به کشاورزان گندمکار وعده داده است که همین ماه منابع موردنیاز را تامین خواهد کرد ولی دولت زیر فشار است. ریاست سازمان برنامه‌وبودجه به درستی اصرار دارد که باید برای پرداخت‌ها منابع پایدار تعریف شود تا هر سال این داستان تکرار نشود.
ضعیف و نحیف
واقعیت تلخ این است که ده‌ها هزار گندمکار خرده‌پا در پهنه سرزمین ایران به وعده دولت دلخوش کرده و با اعتماد به اینکه دولت هر جور که شده بهای گندم خریداری‌شده از آنها را تامین خواهد کرد، زمین‌های خرد و کوچک را زیر کشت گندم بردند. بدیهی است با توجه به کارنامه دولت‌های سیزدهم و چهاردهم، اعتماد دهقانان خرده‌پا زائل شده و تلاش خواهند کرد در سال زراعی جاری (1404- 1403) اراضی خود را زیر کشت محصولات جایگزین ببرند.کشاورزان گندمکار ایران در کلام مدیران جمهوری اسلامی افرادی شریف و قابل‌تحسین هستند اما در واقعیت افرادی نحیف‌اند که نمی‌توانند به کسی اعتماد کنند.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
