در شرایطی که بحران آب به یکی از جدی‌ترین چالش‌های کشور بدل شده، طرحی مغفول‌مانده از دهه ۵۰ و ۶۰ شمسی بار دیگر توجه کارشناسان را به خود جلب کرده است که خوشبختانه امروز هم بار دیگر از همکاری همان افراد متخصص و فرد اصلی این طرح یعنی مهندس بهرام تقی‌زاده برای پیش بردن این طرح استفاده می‌شود. طرحی مبتنی بر بهره‌برداری از آبهای تجدیدپذیر در شرق کشور که بدون نیاز به آب‌شیرین‌کن، لوله‌کشی‌های طولانی و هزینه‌های سنگین انتقال، می‌تواند راهکاری اقتصادی و پایدار برای مقابله با کم‌آبی باشد.
به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ، طرح بهره‌برداری از آبهای تحت‌الارضی دینامیکی که پیش‌تر در طبس و زرند کرمان در عمق ۴۰۰ تا ۸۰۰متری زمین اجرا شده و همچنان بعد از ۴۵ سال همچنان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، توسط موسسه تحقیقاتی و پژوهشی موسسه ژرفاب کویر ایرانیان اجرا شده است. این طرح می‌تواند در کنار طرح‌هایی مثل بازچرخانی آب، یکی از طرح‌هایی باشد که نیاز کشور به منابع آبی را تامین می‌کند.
دکتر کورس احمدی‌پور مدیرعامل موسسه ژرفاب کویر ایرانیان سال گذشته در نامه‌ای به مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور برای اجرای این طرح اعلام آمادگی کرده بود؛ نامه‌ای که او همچنان بعد از گذشت یک سال هنوز منتظر پاسخ آن مانده است.احمدی‌پور در این نامه نوشته بود: «موسسه ژرفاب کویر ایرانیان موسسه‌ای تحقیقاتی و پژوهشی در حیطه آبهای تحت‌الارضی دینامیکی است که در زمینه تحقیقات و پژوهش در شناسایی، اکتشاف و بهره‌برداری منابع آبی تجدیدپذیر ایران، از سال ۱۳۸۹ با بهره‌گیری از نیروهای متخصص دلسوز و با تجربه، با سابقه علمی و کاری ۴۵ساله آغاز کرده است .
از جمله سوابق این موسسه همچنین استخراج آب در عمق ۴۰۰ الی ۸۰۰ متری زمین در زرند کرمان و منطقه طبس اشاره کرد که منجر به بهره‌برداری از آن در تامین آب مورد نیاز می‌توان به استخراج آب مورد نیاز ذغال‌شویی زرند و ذوب‌آهن برای استخراج زغال‌سنگ از سال ۶۲ شده که این طرح تاکنون ادامه دارد. همچنین براساس کارهای تحقیقاتی صحرایی که در استان‌های نطیر خراسان‌جنوبی، خراسان رضوی، یزد، کرمان، سیستان و … به عمل آمده نشانه‌هایی از این نوع آبها مشاهده شده که اکنون در وسعت کوچکی آماده عملیات عمقی است که بتوان به نتایج مثبتی رسید.»
احمدی‌پور در ادامه نامه خود خطاب به پزشکیان می‌نویسد: «موسسه ژرفاب کویر ایرانیان، طی سال‌های اخیر این موسسه با قدرت و پشتکار و صرف وقت، نیرو و هزینه‌های بسیار تمام هم و غم خود را در زمینه شناسایی منابع آبی تجدیدپذیر گروه B ایران گذاشته و پیگیر این امر مهم ملی بوده است. با توجه به وجود آبهای گروه B در کویر ایران و در عین حال عدم بهره‌برداری از آن سالانه میلیون‌ها مترمعکب از این آب قابل شرب در اعماق کویر مدفون و نابود می‌شود. نکته مهم این است که خوشبختانه این آبها از نظر کیفیت بسیار خود و در یک بازده زمانی طولانی ۳۰ الی ۱۲۰ ساله توان آب‌کشی بالایی دارند و علاوه بر آن استخراج این آبها به هیچ عنوان در مقدار آب و زمان بهره برادر آن در استان همجوار مناطق دوردست و حتی بر آبهای دشت‌ها با محیط‌زیست و زمین تاثیر نخواهد داشت. با توجه به تمام این مسائل این موسسه همچنان به امید حمایت مسوولان دلسوز نظام، بی‌وقفه در تلاش برای به کارگیری نتیجه سال‌های تحقیق و پژوهش و دانش خود برای حل معضل اساسی تامین آب آشامیدنی و نجات این سرزمین و استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور است و در راستای همکاری در کنار شما اعلام آمادگی می‌کند.»
یک سال بعد از پیشنهاد طرح
آنطور که احمدی‌پور در نامه خود خطاب به رییس‌جمهوری نوشته، هدف از طرح استفاده از آبهای گروه B است. در ایران، آبها معمولا براساس کیفیت و کاربرد به چند گروه تقسیم می‌شوند که گروه B، آب‌هایی هستند که کیفیت‌شان برای مصرف مستقیم آشامیدن مناسب نیستند اما بعد از انجام تصفیه و عملیات اصلاحی، قابل استفاده خواهند بود.
آب گروه B معمولا شامل آبهای زیرزمینی یا سطحی است که به دلایل مختلف مثل وجود ناخالصی‌های شیمیایی (نمک‌ها، فلزات سنگین، نیترات و…) یا آلودگی‌های میکروبی، نمی‌توان آنها را به صورت مستقیم نوشید. این آبها ممکن است برای مصارف کشاورزی، صنعتی، شستشو و حتی گاهی پس از تصفیه برای آشامیدن مورد استفاده قرار گیرند. چالش‌های کم‌آبی و تغییرات اقلیمی باعث شده که منابع آبی سطحی و زیرزمینی در ایران تحت فشار قرار بگیرند و کیفیت آب در برخی مناطق پایین بیاید. از سویی، بسیاری از چاه‌ها و منابع آب زیرزمینی به دلیل برداشت زیاد، ورود آلاینده‌ها و نفوذ آب شور، به سطح کیفیت گروه B یا حتی پایین‌تر سقوط کرده‌اند. این موضوع در برخی شهرها و روستاها، اتفاق افتاده و آبهای سطحی یا چاه‌ها کیفیت گروه B قرار گرفته‌اند و به همین دلیل باید تصفیه شوند تا قابل استفاده برای شرب شوند.
دولت و سازمان‌های محیط‌زیست و آب تلاش می‌کنند با بهبود زیرساخت‌های تصفیه آب و حفظ منابع، از افت کیفیت آب جلوگیری کنند اما در برخی مناطق به‌خصوص در جنوب و شرق کشور، آب گروه B به دلیل شرایط اقلیمی و فعالیت‌های انسانی، به چالش بزرگی تبدیل شده است.
طرحی که درک درستی از آن نیست
کورس احمدی‌پور، موسس و بنیانگذار موسسه ژرفاب کویر ایرانیان درخصوص این طرح در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به سابقه اجرای طرح پیشنهادی خود به رییس‌جمهوری می‌گوید: این طرح جدید نیست و در دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ هم اجرا شده است. در حال حاضر نیز در برخی نقاط شرق کشور، از جمله واحدهای زغال‌شویی، از همین نوع آب استفاده می‌شود.
او در پاسخ به این سئوال که این طرح چه عایدات اقتصادی برای کشور دارد و چگونه می‌تواند به بحران کم‌آبی کمک کند؟ عنوان کرد: اول از همه، این آبها تجدیدپذیرند، یعنی برخلاف منابع زیرزمینی غیرقابل تجدید، می‌توان در بازه‌های طولانی‌مدت روی آنها حساب کرد. اگرچه در مراحل اولیه ممکن است هزینه‌هایی برای اکتشاف و استخراج وجود داشته باشد اما با توجه به حجم بالای این آبها و پایداری‌شان، در نهایت هزینه نهایی آب برای دولت و مصرف‌کننده بسیار پایین تمام می‌شود. این می‌تواند کمک بزرگی در مقابله با بحران آب باشد.
این پژوهشگر با تجربه حوزه آب در پاسخ به این سئوال که آیا این طرح نسبت به طرح‌هایی مانند انتقال آب از دریای عمان یا خلیج‌فارس چقدر به‌صرفه‌تر است، گفت: این طرح اساسا با طرح‌های دیگر قابل مقایسه نیست چون ماهیت کاملا متفاوتی دارد. انتقال آب از دریا، هزینه‌های سنگینی دارد؛ شامل احداث آب‌شیرین‌کن، لوله‌کشی‌های طولانی و نگهداری سیستم. طبیعتا هزینه اجرای آن چندین برابر بیشتر از این طرح است که از آب تجدیدپذیر در مناطق داخلی استفاده می‌کند.
او درباره تجربه کشورهای دیگری هم متذکر شد: این نوع آبها در همه کشورها وجود ندارند. خوشبختانه کشور ما از جمله معدود کشورهایی است که به این منبع دسترسی دارد. البته تجربه‌ای مشابه در منطقه صحرای لیبی (Arabian Desert) انجام شده و آنجا نیز از آبهای تجدیدپذیر بهره‌برداری شده است اما برای نخستین‌بار، در ایران بود که در دهه ۵۰ و ۶۰ استحصال این آبها به‌صورت عملی آغاز شد.
احمدی‌پور درباره موانع احتمالی پیش روی اجرای این طرح خاطرنشان کرد: در حال حاضرهیچ‌گونه مخالفت یا انتقاد رسمی به‌صورت علمی یا تخصصی نسبت به اصل طرح مطرح نشده است. فقط زمانی که برای اجرای پایلوت (آزمایشی) این طرح در یکی از استان‌ها درخواست مجوز کردیم، با وجود شناسایی مسیر و امکان اجرای آن، با اجرای آن موافقت نشد. او در پاسخ به این سئوال که چرا با اجرای پایلوت موافقت نشد؟ دلیل مخالفت چه بود؟ گفت: دلیلش را باید از مسوولان وزارت نیرو، دولت یا استانداری‌ها بپرسید.
به گفته وی، متاسفانه گاهی برخی افراد به‌اشتباه این طرح را با آبهای ژرف یا پروژه‌های مشابه مقایسه می‌کنند و همین باعث ایجاد شبهه یا توقف طرح شده است. در حالی که این طرح، هیچ ارتباطی با آبهای ژرف ندارد. ما درباره آبهای تجدیدپذیر صحبت می‌کنیم که ویژگی‌ها و ساختار کاملا متفاوتی دارند و نباید این دو را یکی دانست.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
