به گزارش اقتصاددان به نقل از دنیای اقتصاد ، صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران در حالی درگیر تحریمهای گسترده و مشکلات داخلی است که احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه نیز آینده آن را بیش از پیش در هالهای از ابهام قرار داده است. در این شرایط کارشناسان هشدار میدهند که اعمال تحریمهای چندجانبه میتواند بیش از پیش دسترسی کشور به تجهیزات، نرمافزارها و خدمات ابری جهانی را محدود و همزمان موج تازهای از مهاجرت متخصصان را رقم بزند؛ روندی که با چالشهای داخلی همچون فیلترینگ و ناپایداری اینترنت تشدید خواهد شد.
تاثیر فعال شدن مکانیسم ماشه
در شرایطی که بسیاری از کشورهای منطقه با سرعت به سمت توسعه اقتصاد دیجیتال و جذب سرمایهگذاری خارجی حرکت میکنند صنعت آیسیتی در ایران همچنان درگیر محدودیتهای ناشی از تحریمها است؛ محدودیتهایی که حالا به نظر میرسد با فعال شدن مکانیسم ماشه سختتر هم خواهند شد. بازگشت تحریمهای چندجانبه میتواند زنجیره تامین تجهیزات سختافزاری و نرمافزاری را بیش از گذشته مختل، دسترسی شرکتهای ایرانی به بازارهای جهانی را محدود کند و حتی همکاریهای فناورانه منطقهای را به خطر بیندازد. در چنین شرایطی آینده توسعه زیرساختهای حیاتی مانند فیبر نوری، هوش مصنوعی و خدمات ابری بیش از هر زمان دیگری در هالهای از ابهام قرار گرفته است.

احسان چیتساز، معاون سیاستگذاری و برنامهریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات، در خصوص احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و تاثیر آن بر صنعت آیسیتی به «دنیای اقتصاد» میگوید: «اگر مکانیسم ماشه ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ تا پیش از Termination Day فعال شود، پیامد آن برای صنعت آیسیتی ایران سنگینتر از بسیاری بخشهای دیگر خواهد بود. علت آن هم روشن است حوزه آیسیتی بهشدت به زنجیرههای جهانی سختافزار، نرمافزار و خدمات ابری متکی است و هر افزایش در ریسک تطبیق (Compliance Risk) باعث میشود شرکتهای جهانی حتی شرکتهای تراز اول چینی، تعامل خود با ایران را محدود یا قطع کنند. امروز هم تحریمهای آمریکا و تصمیمات اروپا محدودیتهای قابلتوجهی ایجاد کردهاند، اما مکانیسم ماشه یک «اثر مضاعف» دارد چون به تصمیم شورای امنیت متکی است و همه اعضای سازمان ملل از جمله چین را درگیر میکند.»
او معتقد است که این اتفاق برای صنعت آیسیتی به معنای تنگتر شدن دسترسی به خدمات کلاد، فروشگاههای اپلیکیشن، ابزارهای توسعه و تجهیزات شبکه و نیمههادیها است. چیتساز در این باره توضیح میدهد: «برای مثال در حوزه امنیت سایبری وقتی دسترسی به بهروزرسانی و پچهای امنیتی بهخاطر محدودیت تحریمی کند یا متوقف شود تابآوری زیرساختهای کشور به خطر میافتد یا در حوزه سختافزار اگر خرید مستقیم از تامینکننده اصلی ممکن نباشد و مجبور شویم از واسطههای غیررسمی تهیه کنیم ریسک ورود تجهیزات آلوده بالا میرود؛ همانطور که در ماجرای هک بانک سپه بخش مهمی از آسیب ناشی از تجهیزات شبکهای بود که بدون کنترل و تضمین امنیتی وارد کشور شدند.»
معاون وزیر ارتباطات تاکید میکند که اگر مکانیسم ماشه فعال شود با ریسک یک انزوای بزرگتر روبهرو خواهیم شد و صنعت آیسیتی باید برای سناریوی محدودیت فراگیر آماده شود. اگر فعال نشود باز هم به دلیل تحریمهای یکجانبه آمریکا و سیاستهای اتحادیه اروپا شرایط تفاوت بنیادین نخواهد کرد، اما فضای مانور کمی گستردهتر خواهد بود.
موانع داخلی رشد اکوسیستم
البته تاثیرات مربوط به تحریمها در حوزه آیسیتی محدود به یک گزینه نیست و اکنون شواهد حاکی از آن است، ترکشهای ناشی از این عامل به مهاجرت گسترده متخصصان حوزه آیسیتی منجر شده که در آینده تاثیرات عمیق آن آشکار خواهد شد. چیتساز در این باره نیز به «دنیای اقتصاد» میگوید: «آمار دقیق و جامعی از مهاجرت متخصصان آیسیتی در دسترس عمومی نیست، اما همه مشاهدات غیررسمی نشان از یک خروج معنادار نیروی انسانی متخصص دارد. گزارشهای مراکز پژوهشی داخلی برآورد کردهاند که در حوزه آیسیتی سالانه چندین هزار نیروی متخصص به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند. مقصد اصلی آنها ترکیه، امارات، آلمان و کانادا هستند. نشانه واضح دیگر رشد سهم متخصصان ایرانی در پلتفرمهای بینالمللی فریلنس است؛ هزاران توسعهدهنده ایرانی به دلیل محدودیتهای داخلی و تحریمهای خارجی پروژههای بینالمللی خود را خارج از کشور دنبال میکنند.»
او معتقد است که ریشه این مهاجرت ترکیبی است از محدودیتهای داخلی مانند فیلترینگ، ناپایداری اینترنت، عدم پیشبینیپذیری سیاستها و فشارهای خارجی مثل تحریم و قطع دسترسی به سرویسها و بازارهای جهانی ونحیف شدن اقتصاد دیجیتال وضعف پرداختها. این همافزایی منفی باعث شده است بخش مهمی از سرمایه انسانی که باید محرک اقتصاد دیجیتال باشد به جای خلق ارزش در ایران در خدمت اکوسیستمهای خارجی قرار گیرد. از نگاه وزارت ارتباطات این چالش فقط یک موضوع اجتماعی نیست بلکه رفع تحریمها در حوزه ICT یک چشمانداز دگرگونکننده خواهد داشت.
چیتساز همچنین در خصوص چشمانداز آیسیتی پس از رفع تحریمها توضیح میدهد: «نخستین اثر آن بازگشت ایران به زنجیره رسمی تامین جهانی است. این یعنی واردات مستقیم تجهیزات دیتاسنتری، نیمههادیها و سختافزارهای ارتباطی بدون واسطه و ریسک آلودگی. دوم باز شدن مسیر تعامل با غولهای فناوری؛ از خدمات ابری (Cloud) و نرمافزارهای سازمانی (SaaS) گرفته تا فروشگاههای اپلیکیشن و سیستمهای پرداخت. در صورت رفع تحریمها استارتآپهای ایرانی میتوانند محصولات خود را در اپاستور و گوگلپلی عرضه کنند، از Stripe یا PayPal یا سیستمهای پرداخت ایرانی برای پرداخت استفاده کنند و با شبکههای تبلیغاتی و بازاریابی جهانی همکاری داشته باشند.»
او همچنین اشاره میکند که در سطح سیاستی رفع تحریمها امکان جذب سرمایه خارجی و حضور سرمایهگذاران جسورانه بینالمللی را فراهم میکند؛ چیزی که امروز تقریبا به صفر نزدیک است. معاون وزیر ارتباطات توضیح میدهد: «تجربه کشورهای مشابه نشان داده است که ورود سرمایهگذار خارجی علاوه بر منابع مالی، دانش مدیریتی، استانداردهای جهانی و ارتباطات بینالمللی را نیز وارد اکوسیستم میکند.
افزون بر این در حوزههای نوظهور مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت اشیا، رفع تحریمها دسترسی به GPUهای پیشرفته، APIهای کلاد و سرویسهای آموزش مدل را تسهیل میکند و میتواند شتاب توسعه ایران را در این عرصهها چند برابر کند. اما شاید مهمترین تحولی که پس از رفع تحریمها رخ میدهد امکان شکلگیری مشارکتهای مشترک بینالمللی است. تجربه نشان داده که جوینتونچرها، سرمایهگذاریهای مشترک، قراردادهای ساخت داخل و انتقال دانش و فناوری میتوانند زمین بازی ایران را اساسا تغییر دهند.»
او معتقد است که وقتی شرکتهای جهانی بهجای فروش صرف محصولات در ایران شریک محلی پیدا کنند تولید مشترک شکل بگیرد و فناوری منتقل شود ایران از یک بازار مصرف صرف به یک بازیگر تولیدکننده در زنجیره جهانی آیسیتی تبدیل خواهد شد. این یعنی علاوه بر دسترسی به تکنولوژی ظرفیت ایجاد اشتغال، صادرات خدمات و حتی تبدیل شدن به هاب منطقهای فناوری نیز فراهم میشود.»
در مجموع باید یادآور شد که صنعت آیسیتی ایران، امروز در نقطهای حساس قرار دارد. زیرا از یکسو خطر فعال شدن مکانیسم ماشه میتواند این حوزه را با انزوای شدیدتر، محدودیتهای حوزه فناوری، کاهش دسترسی به خدمات جهانی و تشدید مهاجرت سرمایه انسانی روبهرو کند. همچنین از سوی دیگر حتی در غیاب این مکانیسم چالشهای داخلی همچون فیلترینگ گسترده، ناپایداری اینترنت و سیاستهای غیرقابل پیشبینی فضای فعالیت استارتآپها و شرکتهای فناور را محدود کرده است.
در نقطه مقابل رفع تحریمها و باز شدن مسیر تعامل با زنجیره جهانی میتواند دسترسی ایران به فناوریهای نو، سرمایهگذاری خارجی و مشارکتهای بینالمللی را ممکن کند. آینده صنعت فناوری ایران بیش از هر چیز به این بستگی دارد که آیا کشور میتواند در آیندهای نزدیک هم از تهدید تحریمها عبور و هم موانع داخلی مانند فیلترینگ را برطرف کند یا خیر.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع