دکتررحیم استخری عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : در قرن ۲۱، بازار کار ایران با چالش‌های متعددی روبرو بوده است که یکی از برجسته‌ترین آن‌ها بیکاری بالای جوانان است. این مسئله نه تنها بر اقتصاد تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای اجتماعی و سیاسی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. در این یادداشت، با استفاده از داده‌ها و تحلیل‌های موجود، به بررسی این محدودیت و عوامل مرتبط با آن پرداخته می‌شود.
زمینه و داده‌ها
ایران دارای یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان است، با درصد بالایی از افراد زیر ۳۰ سال. هر سال، حدود ۸۰۰ هزار نفر جدید به بازار کار وارد می‌شوند، اما اقتصاد کشور نتوانسته است فرصت‌های شغلی کافی ایجاد کند. بر اساس داده‌های Statista, نرخ بیکاری جوانان (افراد ۱۵ تا ۲۴ ساله) در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۲.۷۹ درصد بوده است، که اگرچه کمی کاهش یافته، اما همچنان بالاتر از میانگین جهانی (۱۶.۰۸ درصد) است (The Global Economy). نرخ بیکاری جوانان در گذشته به اوج ۲۹.۰۷ درصد در سال ۲۰۱۶ رسیده بود (MacroTrends).
علل محدودیت‌ها
تحلیل عوامل منجر به این وضعیت نشان می‌دهد که چندین عامل کلیدی نقش دارند:
- تحریم‌های اقتصادی: از اوایل قرن ۲۱، و به ویژه پس از سال ۲۰۱۸ با بازگشت تحریم‌های آمریکا، اقتصاد ایران تحت فشار قرار گرفته است. این تحریم‌ها دسترسی به بازارهای جهانی، سرمایه‌گذاری خارجی، و فناوری‌های پیشرفته را محدود کرده‌اند، که همه این‌ها برای رشد اقتصادی و ایجاد شغل ضروری هستند. به عنوان مثال، World Bank اشاره کرده که کاهش صادرات نفت فشار زیادی بر بودجه دولت وارد کرده است.
- مدیریت اقتصادی ناکارآمد: مسائل داخلی مانند فساد، شرکت‌های دولتی ناکارآمد، و وابستگی شدید به نفت، مانع توسعه بخش خصوصی شده‌اند. Wikipedia نشان می‌دهد که مشکلات در شروع کسب‌وکار و حمایت قانونی از سرمایه‌گذاری، از موانع اصلی هستند.
- عدم تطابق مهارت‌ها: با وجود پیشرفت‌های آموزشی، اغلب مهارت‌های آموزش داده شده با نیازهای بازار کار همخوانی ندارد. بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای شغل‌های موجود بیش از حد تحصیل‌کرده هستند یا فاقد مهارت‌های عملی لازم هستند. این مسئله در گزارش‌هایی مانند Brookings برجسته شده است.
- فشار جمعیتی: جمعیت جوان بزرگ به این معناست که حتی با رشد اقتصادی، تعداد شغل‌های ایجاد شده ممکن است با تعداد ورودی‌های جدید به بازار کار همگام نباشد. USIP اشاره دارد که دولت تنها حدود ۳۰۰ هزار شغل در سال ایجاد می‌کند، در حالی که نیاز سالانه حدود یک میلیون شغل است.
- تأثیر پاندمی کووید-۱۹: پاندمی اقتصاد را بیشتر تحت فشار قرار داد و منجر به تعطیلی کسب‌وکارها و از دست دادن شغل‌ها، به ویژه در بخش‌هایی مانند گردشگری و خرده‌فروشی شد. World Bank گزارش داده که این پاندمی تأثیر شدیدی بر مشاغل و درآمدهای بخش‌های خدماتی داشته است.
پیامدها
بیکاری بالای جوانان پیامدهای گسترده‌ای دارد:
- ناکارآمدی اقتصادی: بخش بزرگی از نیروی کار بالقوه استفاده نمی‌شود، که منجر به کاهش بهره‌وری و تولید اقتصادی می‌شود. این مسئله در گزارش World Bank به عنوان یکی از چالش‌های اصلی ذکر شده است.
- ناآرامی اجتماعی: ناامیدی در میان جوانان بیکار می‌تواند به بی‌ثباتی اجتماعی و سیاسی منجر شود. به عنوان مثال، اعتراضات سال‌های اخیر در ایران، مانند آنچه در The World from PRX گزارش شده، نشان‌دهنده این ناآرامی‌ها است.
- فرار مغزها: افراد مستعد ممکن است به دنبال فرصت‌های شغلی به خارج از کشور مهاجرت کنند، که منجر به از دست دادن سرمایه انسانی می‌شود. این مسئله در AGSIW به عنوان یکی از نگرانی‌های اصلی مطرح شده است.
- فقر و نابرابری: بیکاری به فقر کمک می‌کند و نابرابری درآمدی را تشدید می‌کند، به ویژه برای خانواده‌هایی که بدون درآمد پایدار با مشکل مواجه هستند.
اقدامات و سیاست‌ها
دولت ایران تلاش کرده است از طریق ابتکارات مختلفی به این مسئله رسیدگی کند:
- برنامه‌های ایجاد شغل: تلاش برای تحریک رشد شغلی در بخش‌هایی مانند فناوری و کارآفرینی.
- اصلاحات آموزشی: تلاش برای همسویی برنامه‌های آموزشی با نیازهای بازار کار و ترویج آموزش‌های مهارتی.
- حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs): ارائه حمایت مالی و فنی به SMEs، که کارفرمایان مهمی هستند.
با این حال، اثربخشی این سیاست‌ها به دلیل چالش‌های اقتصادی مداوم و فشارهای خارجی محدود بوده است. به عنوان مثال، World Bank اشاره دارد که رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۲/۲۳ تنها ۳.۸ درصد بوده، که برای جذب نیروی کار جوان کافی نیست.
تحلیل عمیق‌تر
برای درک بهتر، می‌توان داده‌ها را در یک جدول خلاصه کرد:
| سال | نرخ بیکاری جوانان (%) | تغییر نسبت به سال قبل | رویداد کلیدی |
| ۲۰۱۶ | ۲۹.۰۷ | – | اوج تحریم‌ها و کاهش رشد اقتصادی |
| ۲۰۲۰ | ۲۳.۷۱ | کاهش ۲.۲۷% | تأثیر پاندمی کووید-۱۹ |
| ۲۰۲۱ | ۲۳.۷۳ | افزایش ۰.۰۳% | ادامه محدودیت‌های اقتصادی |
| ۲۰۲۲ | ۲۲.۹۶ | کاهش ۰.۷۸% | بهبود نسبی بازار کار |
| ۲۰۲۳ | ۲۲.۷۹ | کاهش ۰.۱۶% | ادامه روند بهبود، اما همچنان بالا |
این جدول نشان می‌دهد که اگرچه نرخ بیکاری جوانان در سال‌های اخیر کمی کاهش یافته، اما همچنان در سطح بالایی باقی مانده است.
نتیجه‌گیری
بیکاری بالای جوانان در ایران یک مسئله چندوجهی است که ریشه در تحریم‌های اقتصادی، مدیریت ناکارآمد، و عدم تطابق مهارت‌ها دارد. این مشکل نه تنها بر اقتصاد تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای اجتماعی و سیاسی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. برای مقابله با این محدودیت، نیاز به یک رویکرد جامع است که شامل تنوع اقتصادی، اصلاحات آموزشی، و تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تحریم‌ها باشد. بدون تغییرات قابل توجه، بازار کار همچنان در ارائه فرصت‌ها به جمعیت جوان ایران با مشکل مواجه خواهد بود، که پیامدهای گسترده‌ای برای آینده کشور دارد.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
