اقتصاد ایران در سال‌های تحریم و کودتا چگونه پیش رفت؟
اقتصاددان : امروز درست ۷۰ سال از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ می‌گذرد و اقتصاد ایران گرد سال‌های دور را هنوز بر چهره دارد. محدودیت در فروش نفت و عدم تناسب درآمدهای نفتی با نیازهای کشور که این روزها اقتصاد ایران با آن سر در گریبان است، قصه‌ای تلخ از تکرار یک بازه تاریخی است. قصه‌ای که سرآغاز آن با دوران نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق و نگاه راهبردی او برای نجات اقتصاد ایران رقم خورد. البته که بهره‌برداری از واژه‌های کلیدی مانند نفت، تحریم و آمریکا برای مقایسه امروز و دیروز در اقتصاد ایران، کمی بی‌معنی به نظر می‌رسد. با این‌حال تفاوت‌های چشمگیر در راهبردهای اقتصادی دولت مصدق و شرایط کنونی آشکار است. این، قصه فرصت ساختن از تحدید‌هاست. قصه برخواستن سیمرغ از آتش. قصه اقتصاد ایران در نیمهٔ پایانی دهه ۲۰ و پیش از کودتا.
شکوفایی در منگنه اقتصادی
سی‌امین نخست‌وزیر ایران در آغاز دوران کوتاه فعالیت خود در این سمت، به اشتباه تصور می‌کرد که با درآمد نفت می‌توان تمام احتیاجات و کاستی‌های بودجه را تامین کرد. مصدق اما، وقتی با شرایط متفاوتی روبرو شد، به راهبردهای تازه‌ای برای نجات اقتصاد کشور روی آورد و تلاش کرد از تحدیدِ اقتصاد بدون نفت، فرصت نجات بسازد.
در همین تنگنا بود که سه تغییر مهم در قوانین اقتصادی ایران اتفاق افتاد که تا امروز تأثیر آن‌ها مشهود است. اول، تصویب قانون کار که به تصویب لایحه قانونی بیمه‌های اجتماعی کارگران منجر شد و سپس تأسیس سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران. دوم، اصلاحات در سیاست‌های اقتصاد بدون نفت، حتی در بحران مذاکرات نفتی. سوم، با تقسیم‌بندی واردات به دو گروه کالاهای ضروری و تجملی و تنظیم صادرات در دو دسته کالاهای کمتر و بیشتر قابل فروش، سعی در ایجاد تعادل در بازار واردات و صادرات شد.
به بیان دیگر، دولت مصدق ابتدا با حذف هزینه‌های غیرضروری، اصلاح سیستم مالیاتی و بازنگری در اداره دولت، هزینه‌های خود در بودجه سال ۱۳۲۹ را از ۱۱/۲ میلیارد ریال به ۹/۷ میلیارد ریال در بودجه سال ۱۳۳۰ رساند.
چشم‌انداز بدون نفت:
تنوع اقتصادی: دولت مصدق به توسعه‌ی بخش‌های مختلف اقتصادی توجه کرد و سیاست‌هایی را برای تنوع‌بخشی اجرا کرد. این تنوع شامل تشویق به توسعه کشاورزی، صنعت، تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف بود.
سیاست‌های اصلاحی: دولت مصدق در راستای تحقق توسعه‌ی اقتصادی، سیاست‌های اصلاحی را در زمینه‌های مختلف اجرا کرد. تشویق به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، تنظیم قوانین کاری منصفانه و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی از جمله اقداماتی بودند که از طرف دولت پیگیری می‌شد.
کاهش وابستگی به نفت: یکی از چالش‌های بزرگ اقتصادی دولت مصدق، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی بود. این دولت تلاش‌های فراوانی را برای جلوگیری از اتکا به نفت و ایجاد منابع درآمدی تنوع‌بخش صورت داد. توسعه کشاورزی، تجارت خارجی، توسعه کارخانه‌ها و تشویق به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف به‌عنوان راهکارهایی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد مطرح شد.
تجربه دولت مصدق و چالش‌های اقتصادی کنونی
اما دوران تحریم‌های کنونی ایران، همچون دوره دولت محمد مصدق، یکی از چالش‌های بزرگ اقتصادی تاریخ معاصر این کشور به‌شمار می‌آید. با این‌حال رویکرد اشتباه دولت‌ها طی سال‌های اخیر تحدید اقتصاد بدون نفت را به تهدیدی جدی برای کشور بدل و بر تمام وجوه زندگی مردم سایه افکندند.
کوتاه‌بینی در تصمیم‌گیری: در دوره کنونی، برخی تصمیم‌ها ممکن است به دلیل تمرکز بر واردات و اتکا به نفت، به صورت کوتاه‌مدت گرفته شوند و نقض مصالح بلندمدت کشور را سبب شوند.
نقص در مدیریت اقتصادی: مدیریت ناکارآمد و کاوش‌نشده می‌تواند باعث کاهش اثربخشی تلاش‌های اقتصادی و مقابله با تحریم‌ها شود.
عدم بهره‌برداری از تجربیات گذشته: تجربه دوره مصدق نشان‌دهنده اهمیت تنوع‌بخشی اقتصادی، توجه به تولیدات داخلی و تقویت همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی است. این تجربه‌ها باید در مدیریت اقتصادی کنونی بیشتر به‌کار گرفته شوند.
سیاست‌های پایدار و مدیریت جامعه: برای مقابله با تحریم‌ها و تحقق توسعه پایدار، لازم است تصمیم‌گیری‌ها به شکل جامع و معنی‌دار اتخاذ شود. همچنین، اصول حکمرانی خوب و مبارزه با فساد نقش اساسی در موفقیت‌های اقتصادی دارند.
مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.
ع
